1-mavzu: Bolalarning jismoniy va aqliy shakllanishiga ijtimoiy muhitning ta’siri

Ikkinchi signal sistemasi — faqat odam uchun xos boʻlgansoʻzlar vositasida yuzaga chikadigan bosh miya yarim sharlari poʻstlogʻining faoliyati Ikkinchi signal sistemasi eshitiladigan, soʻzlanadigan yoki koʻzga koʻrinadigan soʻzlar (nutq) vositasida amalga oshadi. Bu tushunchani 1932-yil da I. P. Pavlov odam bilan hayvon bosh miyasi faoliyati oʻrtasidagi farqni ifodalash maqsadida taklif etgan. Ikkinchi signal sistemasi birinchi signal sistemasi asosida yuzaga chiqadi. Chunki soʻzlar birinchi signal sistemasi signallari umumlashmasi, "signallar signali" hisoblanadi. Bunday umumlashuv shartli reflekslar xrsil qilish bilan boglik. Narsa va hodisalarning umumlashgan tasviri, yaʼni soʻzlar tufayli inson butun borliq toʻgʻrisida mavhum fikrlash va uni ilmiy taxlil qilish uchun cheksiz katta imkoniyatga ega boʻladi. Ikkinchi signal sistemasi evolyusiya jarayonida biologik va ijtimoiy omillar taʼsirida paydo boʻlgan, yashash uchun kurash va irsiy oʻzgaruvchanlik asosida bosh miya poʻstlogʻining tobora takomillashuvi, ijtimoiy mehnat va kishilar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar tufayli kishilarda nutq vujudga kelgan va rivojlangan. Ikkinchi signal sistemasining shakllanishi bosh miya yarim sharlari poʻstlogʻining barcha qismlari bilan bogʻliq. Zamonaviy neyrofiziologik tadqiqotlar (miyaga mikroelektrod oʻrnatish) verbal (soʻz) signallarining kodlashish mexanizmini oʻrganishga imkon beradi.

10- mavzu:Tayanch harakat apparati gigiyenasi
Suyak sistemasi odam skeletini tashkil qilib, uning funksiyasi ko'p qirrali. Eng muhimi gavdada u tayaneh va himoya vazifasini bajaradi. Skeletning tayaneh funksiyasi tufayli odam o'z qomatini to'g'ri tutadi. Skelet ichki organlarni, qon tomirlari va nerv sistemasini himoya qilish vazifasini ham o'taydi. Masalan, bosh miya kalla suyagi qopqog'i iehida, orqa miya umurtqa pog'onasi¬ning kanalida; o'pkalar, traxeya va bronxlar, yurak va yirik qon tomirlari ko'krak qafasida joylashganligi tufayli tashqi muhitning noqulay ta'siridan himoyalangan. Suyaklarning ko'mik qismida qonning shakIli elementlari (eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar) ishlab ehiqariladi. Bundan tashqari, suyaklar mineral tuz]ar deposi (to'planadigan joyi) bo'lib xizmat qiladi. Odam skeleti qariyib 206 ta suyakdan tashkil topgan bo'lib, ularning 85 tasi juft, 36 tasi toq suyaklardir . Suyaklar 4 xii shaklda bo'ladi. Naysimon suyaklar - bular o'z navbatida ikki xiI bo'ladi. Uzun naysimon suyaklar (yelka, bilak, son, boldir suyaklari); kalta naysimon suyaklar (qo'l va oyoqning kaft va barmoq suyaklari). G'ovak suyaklar - bular ham ikki xil: uzun g'ovaksimon (qovurg'a, to'sh, o'mrov), kalta g'ovaksimon (umurtqa, qo'l va oyoqning kaft, kaft-usti suyaklari) bo'ladi. Yassi suyaklar - bosh suyagidagi tepa, ensa, yuz, kurak va ehanoq suyaklari. G'alvirsimon suyaklar - yuqorigi jag', peshona, bosh suya gining pastki asos qismidagi ponasimon va g'alvirsimon suyaklar.
Suyaklar murakkab tuzilgan bo'lib, ular tarkibiga bareha epiteliy, biriktiruvehi, muskul va nerv to'qimalari kiradi. Suyak tarkibining asosini suyak hujayralari (osteoblastlar) tashkil etadi. Bu hujayralar suyaklarning organik qismi bo'lgan osseinni (oraliq oqsil modda) sintez qiladi va uning mineral moddalar bilan birikishini ta'minlaydi. Suyaklar ikki qavatdan iborat bo'lib, ustki qavati qattiq, zich plastinkasimon, ichki qavati g'ovaksimon tuzilishga ega. Ichki qavatida ko'plab ingiehka kanalchalar bo'lib, ularda qon tomirlari va nerv tolalari joylashadi. Suyaklarning yuzasi pishiq yupqa parda (periost) - suyak usfi pardasi bilan qoplangan. Bu parda biriktiruvehi to'qimadan iborat bo'lib, unda juda ko'p mayda qon va limfa tomirlari, nerv tolalari bo'ladi.

11-mavzu:Bolalarda jinsiy tarbiya. Bolalarning hissiyotlar xususiyati
Ota-onalar jinsiy tarbiya o'z farzandlari bilan sog'lom muloqot qilishlari va bolalarning savollari oldida vahima qilmasliklari uchun jinsiy tarbiya degani emasligini tushunishlari kerak. Jinsiy ta'limning mazmunini to'liq anglay olmaydigan ota-onalar, bolaga jinsiy pozitsiyalari, jinsi va orgazmi haqida aytib berishlari kerak deb o'ylab, qiyin daqiqalarni boshdan kechirishlari mumkin. Biroq, bola o'zini, jinsini va uning atrofidagi dunyoni va uning savollari aybsiz ekanligini anglashga intiladi.
Bolalar jinsiy rivojlanishi davom etar ekan, ota-onalari yotoqxonaga taqillatmasdan kirmasligini bilib olishlari kerak. Ota-onalar, shuningdek, bolaning xonasiga kirishda eshikni bosishlari kerak va ular o'zlarining shaxsiy makonlarini hurmat qilishlarini ko'rsatishlari kerak. Bolaga, shuningdek, boshqalar bilan yechinmaslik kerakligi aniq aytilishi kerak. Bolaga, shuningdek, notanish odamning qay darajada tegishi va sevgisini ko'rsatishi haqida gapirib berish kerak. Bunday vaziyatga duch kelganda, bu sir emasligini o'rgatish kerak.
Maktablarda, o'quvchilar, ota-onalar va bola maktab muhitida o'zaro aloqa qiladigan maktab xodimlari xabardor qilinishi kerak. Voyaga etmaganlarning xatti-harakatlari, moslashuvchanligi, atrof-muhitdan tezda ajralib chiqishi va kattalar tomonidan biror narsa va'da qilingan yoki berilgan paytda voqeani yashirmaslik yoki yashirmaslik haqida ma'lumot berilishi kerak. Eng nozik nuqta talabalarda qo'rquv va xavotirga olib kelmaslik va shahvoniylikni noto'g'ri va salbiy tushunishga olib keladigan xabarlardan qochishdir.
Farzandlarimiz kelajakda ularning hayotiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan salbiy tajribaga ega bo'lmasliklari uchun biz jinsiy ta'limni to'g'ri taqdim etishimiz kerak. Biz ularning xohlagancha o'zlarining kichik dunyolarini o'stirish imkoniyatlarini yo'q qiladigan voqealarni boshdan kechirishlariga yo'l qo'ymasligimiz kerak. Farzandlarimiz o'z tanalari haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lmaguncha ularni unutmasliklari kerak; ular chindan ham baxtli bo'lgunlaricha. Bizning eng muhim vazifamiz ularning sog'lom rivojlanishi uchun zarur ma'lumotlarni berish, ularni tashqi dunyoning xavf-xatarlaridan himoya qilish va eng muhimi, ularga qanday himoya qilishni o'rgatishdir.