1-mavzu. Dunyo mamalakatlari tipologiyasi

Dunyo mamlakatlari asosiy tiplarining qisqacha ta’rifi

Hududning kattaligi bo’yicha dunyoda maydoni 3 mln.kv.km. dan ortiq bo’lgan 7 davlat bo’lib, ular hissasiga yer yuzi quruqligining 1/2 qismi to’g’ri keladi. Ular quyidagilar (mln.kv.km.):

1. Rossiya Federatsiyasi-17,1;

   
   

2. Kanada-10;

   
   

3. Xitoy-9,6;

   
   

4. AQSh-9,4;

5. Braziliya-8,6;

   
   

6. Avstraliya-7,7;

   
   

7. Hindiston-3,3;

   
   

Bulardan tashqari birinchi o’nlikka Argentina (2,8 mln.kv.km), Qozog’iston (2,7 mln.kv.km.), Sudan (2,5 mln.kv.km.) kabi davlatlar ham kiradi.

Dunyoda maydoni eng kichik mamlakatlar quyidagilar:

1. Vatikan-0,0004 ming kv.km. (44 ga), aholisi-0,0008 mln.kishi (0,8 ming kishi);

   
   

2. Andorra-0,5 ming km.km., aholisi-0,05 mln.kishi;

   
   

3. Lixtenshteyn-0,2 ming kv.km., aholisi-0,2 mln.kishi;

   
   

4. Monako-0,001 ming kv.km., aholisi-0,025 mln.kishi;

   
   

5. San-Marino-0,06 ming kv.km., aholisi-0,0024 mln.kishi;

   
   

6. Lyuksemburg-2,6 ming kv.km., aholisi-0,372 mln.kishi;

   
   

Aholisining soni 100 mln.dan ko’p bo’lgan 10 ta mamlakat bo’lib, ularda dunyoning 3/5 mln. aholisi yashaydi. Bular quyidagilar:

1. Xitoy-1,2 mlrd.kishi;

   
   

2. Hindiston-885 mln.kishi;

   
   

3. AQSh-263 mln.kishi;

   
   

4. Indoneziya-190 mln.kishi;

   
   

5. Braziliya-160 mln.kishi;

   
   

6. Rossiya-148 mln.kishi;

   
   

7. Pokiston-125 mln.kishi;

   
   

8. Yaponiya-124 mln.kishi;

   
   

9. Bangladesh-122mln.kishi; 10.Nigeriya-120 mln.kishi;

   
   

Yuqorida berilgan tipologiyadan tashqari boshqalari ham mavjuddir. Bunda umumlashtiruvchi, sintetik ko’rsatkich sifatida aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot (YaIM) yoki yalpi milliy daromad ko’p qo’llaniladi. BMT ma’lumotlariga ko’ra 1994 yilda aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan YaIM bo’yicha dunyoda birinchi o’rinni Shveytsariya egallagan (37930 dollar). Undan keyingi o’rindagi mamlakatlar quyidagilar: Yaponiya (34630), Daniya (27970), Norvegiya (26390), AQSh (25580), Germaniya (25580), Avstriya (24630), Shvetsiya (23530), Fransiya (23420), Belgiya (22870). Bular “boy mamlakatlar klubining birinchi yyetakchi davlatlaridir. Eng qashshoq mamlakatlarda bu ko’rsatkich quyidagicha: Ruvanda (80), Mozambik (90), Efiopiya(100), Vetnam (200), Bangladesh (220),

Yaman (280), Mongoliya (300), Hindiston (320), Tojikiston (360), Pokiston (430) va boshqalar. Eng boy (Shvetsariya) va eng qashshoq (Ruanda) mamlakat o’rtasidagi farq 474 martaga teng.