1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

Integral mikrosxema ko`rinishidagi tuzilgan kuchaytirgich operatsion kuchaytirgich deb 
ataladi.
Integral operatsion kuchaytirgichlar. Universal hisoblanib, ular matematik operatsiyalarni 
bajarish bilan birga signallarni generatsiya qiladi, kuchaytiradi va o`zgartiradi.
Operatsion kuchaytirgichlarda kirish sifatida differensial kuchaytirish kaskadi qo`llanilib, u 
kuchaytirgich chiqish potensialini bir maromda bo`lishini ta`minlaydi, qolaversa ikkita kirish 
borligi evaziga uni imkoniyatlarini oshiradi. 
Kirish signali chiqish signali bilan bir fazada yotadimi yo`qmi, unga qarab kirishlar 
invertirlovchi va noinvertirlovchi (kirish 2.) bo`ladi (2-rasm). 
Operatsion kuchaytirgichlarni ta`minlash uchun har hil qutbli 
1
n
E

va 
2
n
E

manbalardan 
foydalaniladi, ular tinch holatda nolga teng potensial olish imkonini beradi. 

---

45 
2-rasm. Ideal operasion kuchaytirgich. 
3-rasm. Noinvertirlovchi kuchaytirgich. 
Operasion kuchaytirgichlarni asosiy parametrlaridan biri uni kuchlanishini kuchaytirish 
differensial koeffisienti hisoblanadi. Operasion kuchaytirgichlarni kuchaytirish differensial 
koeffisienti juda yuqori (bir necha million) va chiqish qarshiligi juda oz 
100
.....
10
(
chiq
R
Om
orasida
)
. 
Chiziqli kuchaytirgichlar tuzish uchun manfiy teskari bog`lanishdan foydalaniladi. 
Qaysi kirishga kirish signali kuchlanishni berilishiga qarab invertirlovchi va noinveritrlovchi 
kuchaytirgichlar bo`ladi.
Noinvertirlovchi kuchaytirgichlarda (3-rasm) kirish va chiqishdagi signal fazalari bir hil. 
Kirish 
kuchlanishi 
noinvertirlovchi 
kirishga 
beriladi, 
kuchaytirgichni 
chiqishdan 
2
1
R
R

qarshilikni bo`lgich orqali inventirlovchi kirishga manfiy teskari bog`lanish kuchlanishi 
beriladi. Manfiy teskari bog`lanish borligi tufayli kuchaytirgichning kuchaytirish koeffisienti 
etarli darajada muayyan 
1
R va 
2
R miqdorlarini tanlash yo`li bilan kerakli kuchaytirish 
koeffisientini olish mumkin bo`ladi. Invertirlovchi kuchaytirgich hosil qilish uchun (4-rasm) 
kirish signali va teskari bog`lanish signali bir vaqtda invertirlovchi kirishga beriladi, ikkinchi 
kirish esa erga ulab qoyiladi. 
4-rasm. Invertirlovchi kuchaytirgich. 

---

46 
Operasion kuchaytirgichni kirish tokini hisobga olmasak 
1
i  toki teskari aloqa toki 
2
i teng 
bo`ladi ya`ni 
2
1
i
i

. 
Integral operasion kuchaytirgich kuchaytirish koeffisienti juda katta bo`lganligi tufayli uni 
qarshidagi differensial sig`im 
d
kir
U
.
juda oz. Haqiqatdan bo`lsa
bu erda kuchaytirgichni teskari 
bog`lanishsiz kuchaytirish koeffisienti. Bundan kelib chiqib 
,
1
1
i
R
U
kir


2
2
i
R
U
chiq



manfiy 
ishora. 
Chiqishdagi faza signali kirishdagi faza signaliga teskariligini bildiradi, yani kuchaytirgich