1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

Tranzistorlarni asosiy parametrlari. Kirish va chiqish qarshiliklari kollektorning teskari 
toki hamda tok bo`yicha kuchaytirish koeffisienti tranzistorlarning asosiy parametrlari 
hisoblanadi. 
Kirish qarshiligi 
x
R
deb, chiqish zanjiri ochiq turgan holatdagi baza bilan emitter orasidagi 
qarshilikka aytiladi. 
Chiqish qarshiligi 
н
R
deb, kirish zanjiri ochiq holatdagi kollektor bilan baza orasidagi 
qarshilikka aytiladi. 
Tok bo`yicha kuchaytirish koeffisienti 

kollektor toki o`sishining baza toki o`sishiga 
bo`lgan nisbati bilan aniqlanadi. 
b
K
J
J




bunday holda 
const
U
K

bo`ladi. 
Tranzistorlarni ulanish usullari. 3-rasm a, b, v da tranzistorlarning umumiy emitterli, 
umumiy bazali va umumiy kollektorli usulda ulanishi ko`rsatilgan. 
3-rasm. Tranzistorlarni umumiy emitterli (a) umumiy bazali (b) va umumiy kollektorli (v) usulda 
aniqlanadi. 
Bipolyar tranzistorlar. Bipolyar tranzistorlarda, emitter baza va kollektor qatlamlari yahlit 
monokristallarda hosil qilingan bo`ladi (4-(a) rasmda). Bu qatlamlardagi erkin tok 
tashuvchilarning konsentrasiyasi va qatlamlarning qalinligi qat`iy qiymatlarga ega. 4-(b) rasmda 
bipolyar tranzistorlarni zanjirga ulash sxemasi ko`rsatilgan. 
4-rasm. a,b-bipolyar tranzistorlarni elektr zanjiriga ulash. 
Maydon tranzistorlari. Ma`lumki tranzistorlar konstruktiv tuzilishiga qarab bipolyar va 
unipolyar tiplarga ajratadi. 
Maydon tranzistorlar unipolyar tranzistorlar qatoriga kiradi. 
Maydon tranzistorlarida ishchi tok yarim o`tkazgich uchun asosiy bo`lgan zaryad 
tashuvchilar (elektron yoki kovak) yordamida vujudga keladi. Bipolyar tranzistorlarda esa ishchi 
tokni hosil qilish har ikkala tip tok tashuvchilar ham katta rol o`ynaydi. P-n o`tishli maydon 
tranzistorlarini ulanish sxemasi 5-rasmda ko`rsatilgan.

---

43 
5-rasm. Maydon tranzistorlarini tarmoqqa ulanish sxemasi. 
Tiristor uch va undan ko`p p-n o`tish va ikki turg`un holatga ega bo`lgan, ochiq holatdan 
yopiq holatga va aksincha o`ta oladigan yarim o`tkazgichli asbobdir. Faqat ikki chiqish uchlari 
bo`lgan p-n-p-n strukturasi dinistor deb ataladi (6-rasm, a). Uchta chiqish uchlari bo`lgan p-n-p-
n strukturasi tristor deb ataladi (6-rasm b, v). Tristorfagi chetki p- qatlam anod vazufasini, chetki 
qatlam esa katod vazufasini bajaradi va ular tristorning emitterlari deb ataladi. Oraliqdagi P-
bazaga ulangan uchunchi elektrod boshqaruvchi elektrob deb ataladi.