1-Mavzu: Falsafaning predmeti,mazmuni va moiyati,jamyatdagi roli. Savollar. Falsafa atamasining manosi anday?

1-Mavzu: Falsafaning predmeti,mazmuni va moiyati,jamyatdagi roli.

Savollar.

1. 
   Falsafa atamasining manosi anday?
   
2. 
   Falsafa anday funksiyalarni bajaradi, ularning moiyati nimalardan iborat?
   
3. 
   Dunyoarash nima,uning anday tarixiy shakllari mavjud?
   
4. 
   Falsafaning dunyo arashining bosha tarixiy shakllari bilan umumiy va o’ziga xos xususiyatlari anday?
   

Javoblar.

1. 
   «Falsafa» atamasi «filosofiya» so’zining Shar ijtimoiy tafakkuridagi shaklidir. Sharning atoli faylasufi, mashur mutafakkir Abu Nasr Forobiy filosofiya so’zini «ikmatni adrlash» deb talin etgan. Falsafa Shar xallari ijtimoiy tafakkurida «donishmandlikni sevish» degan mazmun bilan birga, olam sirlarini bilish, ayot va insonni adrlash, umr mazmuni aidagi arash va ikmatlarni e’zozlash ma’nosida ishlatilgan. Falsafa so’zini ilk bor adimgi yunon mutafakkiri Pifagor miloddan avvalgi VI asrda tayyor olda (afsonalar, rivoyatlar, an’analar orali) avloddan avlodga o’tuvchi bilim va inson o’z aliga tayanib, mushoada yuritish va borlini tanidiy tushunish yo’li bilan olishi mumkin bo’lgan bilimni farlash masadida ishlatgan.
   
2. 
   Falsafa bir nechta funksiyalarni bajaradi. Ular orasida eng asosiylari uyidagilar.
   

1. 
   Dunyoarash funksiyasi – falsafiy bilimlarni asosiy xususiyati bolib insonni borli, tabiat, jamiyat, inson ongi va tafakkuri, insonni dunyoni bilishi aidagi tushuncha.
   
2. 
   Metodologik funksiya – falsafa bosha fanlardan farili olaro tabiat, jamiyat va inson tafakkurining umumiy onunlari aidagi fandir.
   
3. 
   Gnoseologik funkstiyasi. Falsafa dunѐni bilish asosida uni o’zgarishida insonni faol faoliyat ko’rsatishga undaydi. Falsafa amaliy va nazariy masalalarni ҳal қilishda katta rol o’ynaydi. Bularning barchasida falsafaning gnoseologik funkstiyasida namoѐn bҳladi.
   4. Ijtimoiy funkstiyasi. Falsafa insonning ijtimoiy tabiatini va moҳiyatini ochib berish bilan birga, u insonning tabiatga munosabatini, jamiyatning tabiat bilan uzviy boғliқligini ko’rsatib beradi, shuningdek insonning tabiatga ғamxo’rlik bilan munosabatda bҳlishini o’rgatadi.
   5. Evristik funkstiyasi (―evrika‖ grekcha so’z bo’lib, kashf etish, degan ma’noni anglatadi) gnoseologik vazifasi bilan boғliқ bo’lib, tabiat, jamiyat va inson tafakkuri rivojlanishining umumiy yangi қonuniyatlarini kashf etishni xarakterlaydi.
   6. Praksiologik funkstiyasi falsafiy ғoya va nazariyaning ijtimoiy ҳaѐtga amaliy tatbiқ etilishi bilan izoҳlanadi.
   7. Integrativ funkstiyasi fan bilan chambarchas boғliқ. Real borliқning yangi va yangi ob’ektlari va ҳodisalari inson nazariy tadқiқotlari soҳasidan o’rin olishi, shuningdek ilgari ma’lum darajada anglab etilgan narsalar va ҳodisalarni yanada
   chuқurroқ o’rganishga bo’lgan eҳtiѐj ilmiy bilim o’z rivojlanishining dastlabki bosқichlaridaѐқ tabaқalanishiga turtki beradi.
   8. Tarbiyaviy funkstiyasi. Bu funkstiyasi kishining aқliy jiҳatdan kamol topishida, nazariy tafakkurning қaror topishida, jamiyatning etuk kishisi bo’lib etishishida yuksak ғoyaviy mustaҳkam e’tiқod ruҳida tarbiyalashda, ilmiy dunѐқarashni қaror toptirishda muҳim rol o’ynaydi.
   

3. 
   . Dunyoқarash - bu insonni o’rab turgan dunyo va uning unda tutgan o’rniga nisbatan қarashlar majmuidir. Dunѐқarashning asosiy masalasi - «Men» (sub’ekt dunѐsi) va «Men - emas»(sub’ektga nisbatan tashқarida bo’lgan dunѐ) o’rtasidagi munosabatdir. Dunѐқarash dunѐ
   to’ғrisidagi umumiy ғoyalar, қarashlar, insonning dunѐda tutgan o’rni, ҳaѐtiy yo’nalishi, ishonch e’tiқodi, ideali, bilim tamoyillari, o’zi va boshқalarning ҳaѐtdagi o’rnini belgilab olishi, inson moҳiyatini, o’zligini anglashi ҳaқidagi қarashlar tizimidir. Tarixiy taraққiѐt turlari jiҳatidan: 1) afsonaviy (mifologik), 2) diniy, 3)falsafiy қarashlardan va 4) fandan iborat.
   
4. 
   Ҳozirgi zamon falsafasi doirasida ko’pincha қuyidagi mustaқil soҳalarni ajratishadi:
   1. Ontologiya – (yunoncha ontos-moҳiyat, logos-tadқiқot, borliқ uning moҳiyati,shakllari, asosiy tamoyillari va eng umumiy kategoriyalari ҳaқidagi ta’limot.
   2. Gnoseologiya – (epistemologiya) (gnozis-bilish, logos – ta’limot) bilishҳaқidagi, inson tafakkuri faoliyati қonunlarini o’rganadi.
   3. Praksiologiya - (praksis-faoliyat, logos-ta’limot) inson amaliy faoliyati ҳaқidagi ta’limot.
   4. Aksiologiya – (aksios-қadriyat, logos-ta’limot) қadriyatlar inson faoliyati, uning yo’nalishi, umumiy aҳamiyati.
   5. Falsafiy antropologiya - inson to’ғrisidagi ta’limot
   6. Ijtimoiy falsafa – jamiyat to’ғrisidagi ta’limot
   7. Futurologiya (futurum –kelajaki va logos –ma’limot) – keng ma’noda kelajak ҳaқidagi ta’limot, tor ma’noda prognozlashtirish i prognostika so’zlarining sinonimi
   sifatida ishlatiladi
   

8. Teosofiya (tes — xudo i sopa — donishmandlik, bilim) boғlanish orқali bilish ҳaқidagi ta’limot.

xudoni bevosita

9. Mantiқ – tafakkur қonunlari va shakllari to’ғrisidagi ta’limot
10. Etika – axloқ to’ғrisidagi ta’limot
11. Estetika – go’zallik to’ғrisidagi ta’limot
12. Metodologiya - tafakkur usullari va metodlari ҳaқidagi ta’limot