1-mavzu: Gavda skeletini tasvirlash. Bosh suyagini tasvirlash. (Old va yon tomondan) Skelet va birikmalar

Skeletning rivojlanishi. Odam skeleti embrion hayotning 2-oyi o‘rtalarida
mezenximadan vujudga kelgan biriktiruvchi to‘qima xujayralaridan paydo bo‘ladi. Mezenximo
to‘qimalaridan hosil bo‘lgan alohida xujayralar – osteoblastlar xujayra oraliq suyak moddalarini 
ishlab chiqara boshlaydi. Bu suyak moddalar asosan organizmda tayanch vazifasini bajaradi.
Suyaklar takomillashishi davrida ba’zi biriktiruvchi to‘qimalardan rivojlanadi. Bunday 
rivojlanish birlamchi suyaklanish yoki biriktiruvchi to‘qima suyaklari deb ataladi. Kallaning 
miya qismidagi qoplovchi suyaklar va barcha suyaklari birlamchi suyaklanishidan 
takomillashadi.
Boshqa barcha suyaklar togaydan takomillashadi. Ular ikkilamchi suyaklanish deb 
ataladi. Masalan: uzun naysimon suyaklar diafizm tog‘ay usligi tagidagi tog‘ay xujayralaridan

---

rivojlana boshlaydi. Bunda suyak osteoblast xujayralari hisobiga o‘sib boradi. Bunday tipdagi 
suyakka aylanish perexondral suyakka aylanish deb ataladi.
Suyak o‘sishi vaqtida ichki qismibolaning emirilishi hisobiga ko‘mik (qizil ilik) qismi
shakllandi. Uzun naysimon suyaklar epifizdagi tog‘ay qatlami tagida hosil bo‘lgan yangi suyak
xujayralari hisobiga o‘sa boradi. 
YAngi tug‘ilgan bola skeletidagi suyaklar yupqa, egiluvchan bo‘lib, ba’zi suyaklarda
tog‘aylar biriktiruvchi to‘qimalar bo‘ladi. 
Bola o‘sa borishi bilan suyaklar (hayotda) yo‘nalishda yoniga, bo‘yicha o‘sib, shakllana 
boradi. Masalan: katta boldir suyagining diafizida suyakka aylanish nuqtasi embrion 2 oyligida, 
yuqorigi spifizida 8 yoshligida hosil bo‘ladi. Bular o‘sa borib, 16-17 yoshda katta boldir suyagi 
shakllanadi. 
YOsh organizm suyaklari tarkibida osesin ko‘p bo‘lganligi uchun ular juda elastik, ya’ni
kam sinuvchan bo‘ladi. YOsh o‘lchayib borishi bilan suyaklar tarkibida mineral tuslar ko‘payadi.
Ossein bilan anorganik moddalarning qo‘shilishi natijasida suyak muhim fizik xossalarga ega 
bo‘ladi. Suyak elastik va qattiq (pishiq) bo‘ladi. 
YOsh qancha kichik bo‘lsa, suyak usti pardasi suyakka shunga zich yopishgan bo‘ladi. 
Katta odamlarda esa u bir oz ajralib turadi. Bolalarda suyak usti pardasi tagida osteotsit 
xujayralari hosil bo‘lib, shular hisobiga suyak yoniga o‘sib boradi.
Suyaklar turli ta’sirlar natijasida sinadi. Ular yopiq va ochiq sinishi mumkin. Suyak 
singan yoki chiqqan vaqtida vrach kelguncha bemorni qo‘zg‘atmasdan chiqqan yoki singan
joyini harakatsiz qilib shisha taxtacha yordamida bog‘lab qo‘yish kerak