1-Mavzu: hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari reja: Hayotiy faoliyat xavfsizligi fanining kirish qismi xaqida

Foydalanish uchun adаbiyotlаr
3. O’zbеkistоn Rеspublikаsini Mеhnаt kоdеksi Tоshkеnt, 1996 y.
4. O’zbеkistоn Rеspublikаsining “Mеhnаtni muhоfаzа qilish to’g’risidа”gi Qоnuni Tоshkеnt, 1993 y.
5. Tursunov Sh.Ch, Butayarov A.T., Yodgorov K.A.. “Hayot faoliyati xavfsizligi”. Darslik, T-2022 y. 250 b
6. Yuldashev O.R., Nurmamatova R.R. “Mehnat muhofazasi” darslik T-2019, B-428.
7. Aliyev O.T., Tursunov Z.Sh. “Hayot faoliyati xavfsizligi” darslik T-2022, B-280.
8. Hasanova O.T., Zayniddinov V.V. “Hayot faoliyati xavfsizligi” T-2020, B-482.


Nаzоrаt sаvоllаri
1. Rаdiоаktiv nurlаr vа uning pаrаmеtrlаri nimа?
2. Nurlаnishlаrning yutilgan dоzаsi, ekspоzitsiоn dоzа vа ekvivаlеnt dоzаlаr hаqidа mа’lumоtlаr kеltiring?
3. Rаdiоаktiv nurlаrning o’lchоv birliklаri hаqidа tushunChangiz?
4. Rаdiоаktiv nurlаrning insоn оrgаnizmigа tа’siri qаndаy bo’lаdi?
5.Nurlаnish mе’yorlаri, Nurlаnuvchilаr kаtеgоriyalаri vа insоnning nurlаnishgа хаvfli оrgаnlаri qаysilаr?
6. Rаdiоаktiv nurlаnishlаrdаn sаqlаnish chоrа-tаdbirlаrini nimа?

11-Mavzu: FAVQULODDA VAZIYATLAR XAVFI TUG’ILGANDA VA SODIR BO’LGANDA AHOLIGA XABAR BERISH VA ULARNI XAVFLI HUDUDLARDAN XAVFSIZ HUDUDLARGA KO’CHIRISHNI (EVAKUATSIYA QILISHNI) TASHKILLASHTIRISH


Reja:
1.Favqulodda vaziyatlarda aholini himoya qilishning asosiy usullari.
2.Aholini ko‘chirishni tashkil etish va o‘tkazish.
3.Fuqora muhofazasi himoya inshootlarining turlari va
ulardan foydalanish.
4.Yer osti qurilmalaridan boshpana sifatida foydalanish.


Tayanch so’z va iboralar: zararli nurlanishlar, ultra nurlanish, infra nurlanish, sаnоаt zаhаrlаri, hаvоdаgi zаrаrli gаzlar, bug’ning kоntsеntrаtsiyasi, kislоtаlаr, ishqоrlаr konsentratsiyasi, elеktr mаydоni kuchlаngаnligi.
1.Favqulodda vaziyatlarda aholini himoya qilishning asosiy usullari.
Tinchlik va urush vaqtlarida favqulotdagi vaziyatlarda aholini muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifalaridan biridir.
Tinchlik vaqtida favqulotdagi vaziyatlarda aholini muhofaza qilishning asosiy yunalishlari quyidagicha:
1. Aholini favqulotdagi vaziyat boshlanishi yoki boshlanganligi haqida xabardor qilish.
2. Aholini favqulotda vaziyat sodir bo‘lgan joylardan boshqa xavfsiz joylarga evakuatsiya qilish.
3. Aholini fuqaro muhofazasini muhofaza qilish joylariga ko‘chirish (berkitish).
Urush vaqtida aholini favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishning asosiy yunalishlari quyidagicha:
1. Aholini fuqaro muhofazasining muhofaza qilish joylariga berkitish.
2. Aholini evakuatsiya qilish, ishchi va xizmatchilarni va ularning oilalarini birinchi kategoriya obektlaridan, shahardan tashqarida joylashgan, xavfsiz zonalarga va shahar tashqarisidagi hududlarga ko‘chirish.
3. Aholi tomonidan shaxsiy individual himoya vositalarini nafas olish va terini himoya qilish uchun ishlatladigan anjomlardan, medik vositalardan foydalanish.
Radioaktiv zararlanish va kimyoviy zaharlanish paytidagi chora tadbirlar.
1. Shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish.
2.Fuqaro muhofazasining muhofaza qurilmalarida berkinish va eng oddiy joylarda berkinish.
3. Zaharlangan joylarda bo‘lganda belgilangan rejimlarga rioya qilish.
4. Zaharlangan joylardan zaharlanmagan joylarga evakuatsiya qilish.
5. Tibbiyot vositalarni ishlatishni qo‘llash.
6. To‘la va qisman sanitar tadbirlarini olib borish.
Suv bosgan joylarda aholini muhofaza qilish.
1. Aholini asosan xavfsiz hududlarga evakuatsiya qilish;
2. Suv bosishi mumkin bo‘lgan hududlarda yashovchi aholini oldindan ogohlantirish, sodir bo‘lgan taqdirda qanday choralarni ko‘rishni oldindan tushintirish;
3. Tezkor evakuatsiya zarur bo‘lmagan vaqtda balandroq joylarga chiqib olish, keyinchalik esa xavfsiz joylarga evakuatsiya qilish.
Aholini muhofaza qilishda fuqaro muhofazasi muhandislik xizmati, ishchilar, korxona ishchilari quyidaga ishlarni o‘tkazishlari kerak:
1. Fuqaro muhofazasi muhofaza qilish joylarini qurish, shuningdeq yer osti qurilmalarini ta’mirlash (yer to‘lalarni, yer osti o‘tish joylarini).
2. Qutqarish ishlarida ishtirok etish va boshqa ishlarni bajarish, imoratlarni tiklash, fuqaro muhofazasi qurilmalarini va muhandislik qurilmalarini tiklash.
Yong‘inlar bilan kurashish.
Yong‘in, bu- kuchli issiqlik natijasida moddiy va ma’naviy boyliklarni bir necha daqiqada yo‘q qiluvchi, atrof-muhitni izdan chiqaruvchi favqulodda vaziyatdir. Yong‘in uy sharoitida nazorat qilinishi mumkin bo‘lgan dastlabki daqiqadan uch daqiqagacha bo‘lgan vaqt oralig‘ida nazorat qilib bo‘lmaydigan darajada kuchayadi.
Yonginlarga qarshi kurash asosan yong‘inga qarshi kurashadigan xizmatchilarga zimmasiga yuklatilgan, ular zamonaviy texnika bilan ta’minlangandirlar. Yong‘inlarga qarshi kurashishni takomillashtirish uchun yong‘inga qarshi muhofazani rejalashtirib borish va amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazib turish zarur. Fuqaro muhofazasida butun aholini yong‘inga qarshi kurashishgi o‘rgatish kerak, kerakli moslamalarni saqlash lozim. Elektr asbob-uskunalar, apparatlar, isitgichlar va isitish anjomlarini yong‘inga qarshi moslanganligi maqsadga muvofiqdir.