1-mavzu: Hujayra nazariyasi va uning ahamiyati Mashg‘ulot maqsadi

Shleyden-Shvann hujayra nazariyasining qoidalari:
1. Barcha hayvonlar va o‘simliklar hujayralardan iborat.
2. O‘simliklar va hayvonlar yangi hujayralar paydo bo‘lishi orqali o‘sadi va rivojlanadi.
3. Hujayra eng kichik tirik birlik bo‘lib, butun organizm hujayralar tuzilgandir.
Hujayra nazariyasining yaratilishi nafaqat biologiya va meditsinaning, balki falsafaning ham taraqqiyoti uchun juda katta progressiv ta’sir ko‘rsatdi, o‘simlik va hayvonlar struktur tuzilishini ob’yektiv baholash uchun imkon tug‘dirdi. XIX asrning o‘rtalarini organlar va to‘qimalar gistologiyasi, ularning gistogenezini o‘rganish avj olgan davr deb hisoblash mumkin. Organlar va to‘qimalarning mikroskopik tuzilishini o‘rganish to‘qimalar tasnifiga aniqlik kiritdi (F.Leydig, A.Kyolliker va b.) va mikroskopik anatomiya asoslarini yaratish imkonini berdi.
Lekin mikroskopik texnikaning holati o‘sha paytdagi ilmiy fikrni qanoatlantira olmas edi. Suvli va moyli immersion ob’yektivlarni qo‘llash natijasida mikroskopning kattalashtirish qobiliyati oshirildi, mikrotom ixtiro qilindi va yangi fiksatorlar (formalin, osmiy va xrom kislotalar) qo‘llaniladigan bo‘ldi. K.Golji to‘qimalarni kumush tuzlari bilan impregnatsiya qilish usulini ishlab chiqish va qo‘llash yo‘li bilan plastinkali kompleks (hujayra ichidagi to‘rsimon apparat)ni kuzatdi va tasvirlab berdi. R.Kaxal bu usulni mukammallashtirilgan holda qo‘llab, nerv sistemasini har tomonlama puxta o‘rganishi va neyrogistologiya asoslarini yaratishi 1906 yilda K.Golji va R.Kaxalga Nobel mukofoti berish uchun asos bo‘ldi.
Zamonaviy hujayra nazariyasining asosiy qoidalari:
1. Hujayra - bu elementar tirik birlik, hujayradan tashqarida hayot yo‘q.
2. Hujayra birlashtirilgan tizim bo‘lib, u tarkibida funksional birliklar - organoidlardan tashkil topgan ajralmas shakllanishni ifodalovchi ko‘plab tabiiy o‘zaro bog‘liq elementlar mavjud.
3. Barcha organizmlarning hujayralari gomologikdir.
4. Hujayra faqat ona hujayrasini bo‘linishi natijasida, uning genetik materialini ikki baravar oshirgandan so‘ng paydo bo‘ladi.
5. Ko‘p hujayrali organizm - bu bir-biriga bog‘langan to‘qimalar va organlar tizimiga birlashtirilgan va birlashtirilgan ko‘plab hujayralarning murakkab tizimidir.
6. Ko‘p hujayrali organizmlarning hujayralari totipotentdir.