1-mavzu. Huquqshunos mutaxassis shakllanishida zamonaviy ish ko’nikmalari va kompetentsiyalarning roli

E’TIBOR BERING!
Garvard va Stenford universitetlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlarga ko‘ra, karyera borasida erishiladigan muvaffaqiyatlarning atigi 15% “hard skills” va 85% “soft skills” hisobiga to‘g‘ri keladi.
Kimlardir tomonidan “soft skills”ga e’tibor kamroq qaratilishi mumkin, ammo aynan u kayeraga erishish yoki uni barbod qilishda asos bo‘lishini unutmang.
Yuristlar uchun “soft skills” qay darajada muhim?
Yuristlar ham, boshqa aksariyat kasb egalari singari, mijozlar bilan ishlaydilar. Ya’ni yuristlar mijozlar bilan shaxslararo munosabatga kirishadilar. Binobarin, o‘zlari yollanib ishlayotgan yuridik firma yoki biron muassasa va kompaniyada yuridik xizmatni amalga oshirish jarayonida ular ushbu muassasa va kompaniyaning rahbarlari, jamosi bilan shaxslararo munosabatga kirishadilar.
Demak, yuristlar o‘z faoliyati davrida ikki xil guruhdagi shaxslar doirasi bilan shaxslararo munosabatga kirishadilar. Bular:
1. Mijozlar.
2. Muassasa va idora rahbarlari, jamoasi (hamkasblar).
Kasbiy yuksalib borishda yuristlardan mijozlar, shuningdek, muassasa va kompaniya rahbarlari hamda hamkasblar bilan shaxslararo munosabatlarga muvaffaqiyatli tarzda kirishish talab etiladi. Shu o‘rinda hayotiy savol tug‘iladi: yuristlar buning uddasidan qay darajada chiqmoqdalar?
Rendel Kayser tomonidan taqdim etilgan tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatganki, so‘rov olib borilgan mijozlarning 69 foizi fikricha, yuristlar mijozlarga xizmat qilishdan ko‘ra ko‘proq pulga qiziqadilar. Mijozlarning 57 foizi aytishicha, yuristlar mijozlar manfaatidan ko‘ra o‘z manfaatlarini ustun qo‘yadilar. Mijozlarning 53 foizi yuristlar ishlarni hal etish va ko‘rib chiqish qanday ketayotgani haqida ma’lumot berib turishlaridan qoniqish hosil qiladilar. 56 foiz mijozlar yuristlar ishni yyetarlicha tez bajarishidan qoniqish hosil qilganlar. Ayni paytda yuristlarning 80 foizi o‘zlari tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlarni yuqori darajada deb hisoblaydilar, ammo faqatgina 40 foiz mijoz buni tasdiqlaydi.
Shuningdek, 91 foiz yuristlar mijozlarni diqqat bilan tinglayman, ularning umid hamda ehtiyojlarini hisobga olaman, deb o‘ylaydilar, ammo 66 foiz mijozgina buni tasdiqlaydi. Yuridik firmalarning 62 foizi o‘zlari ko‘rsatayotgan xizmatlarni a’lo darajada deb hisoblaydilar, ammo buni mijozlarining 19 foizi tasdiqlaydi, xolos.
Yuqoridagi holatlar shundan dalolat beradiki, garchand yuristlar mijozlar bilan shaxslararo munosabatlarda yuqori ko‘rsatkichlarga ega ekanliklariga ishonsalar-da, bu holat mijozlar e’tirofi bilan o‘z tasdig‘ini topmaydi. Bu holat yuristlarning yyetarlicha “soft skills”ga ega emasligidan, demakki, ularni rivojlantirishlari lozimligidan darak beradi.
Hozirgi sharoitda O‘zbekiston yuridik kadrlarida “soft skills”ni rivojlantirishning ahamiyati nimada?
Bugun O‘zbekiston ochiq davlatga aylanmoqda. Davlat siyosati qo‘shni davlatlar bilan munosabatlarni yanada yaxshilash, olis davlatlar bilan esa yangicha munosabatlarni kuchaytirishga qaratilmoqda. Eng muhimi – mamlakatda investitsiyaviy muhit yaxshilanmoqda, shu tufayli jahon hamjamiyati O‘zbekiston to‘g‘risida ijobiy fikrlar bildirmoqda.
Demak, mamlakatga kirib kelayotgan chet el investorlari bilan samarali shaxslararo munosabatlarni yo‘lga qo‘yishga qodir kadrlar, jumladan, yuridik kadrlarga bo‘lgan ehtiyoj kundan-kunga ortib boradi.
Buning uchun esa yuridik kadrlarda biznes sub’ektlari, xususan, xorijiy investorlar bilan samarali muloqot qila olish, jamoada ishlay bilish, stressga chidamli bo‘lish, taqdimotlar bilan chiqish, mijozlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida muzokaralar olib bora olish ko‘nikma va malakalari bo‘lishi zarur.
Aytilganidek, yurtimizda iqtisodiy islohotlar jadal sur’atlar bilan olib borilyapti. Ijtimoiy infrastrukturalar investitsiya uchun qulay muhit yaratish va turizmni rivojlantirishga mos tarzda qayta ko‘rib chiqilmoqda. Bu jarayonni ortga qaytarib bo‘lmaydi. Zero, mamlakatning iqtisodiy kelajagi va xalq farovonligi ham bevosita biznesning rivojlanishiga bog‘liq. Shunday ekan, biznes kompaniyalariga ishga joylashish va muvaffaqiyatli ishlab ketish uchun bo‘lajak yuristlar, albatta, “soft skills”ga ega bo‘lishlari kerak.
Qayd etish joizki, “soft skills” davlat xizmatchilari uchun ham zarur. Davlat xizmatchilari tom ma’noda xalqqa xizmat qilishlari uchun shaxslararo munosabatlarni to‘g‘ri tashkil etishni yaxshi bilishlari kerak.
Ular fuqarolar bilan suhbatlashish jarayonida ularga hurmat bilan muomalada bo‘lishlari, fuqarolar tomonidan aytilayotgan muammolarni diqqat bilan tinglashlari hamda vakolatlari doirasida qo‘ldan kelgancha ularga yordam berishlari zarur. Fuqarolar bilan munosabatlarga shunday ijobiy yondashuv odamlar ongida davlatga bo‘lgan ishonchni vujudga keltiradi, uni yanada kuchaytiradi.
Yuristning mijozi, shifokorning bemori singari, uning kasbiga sodiq ekaniga umid qiladi. Bunda mijoz va yurist o‘rtasidagi muloqot juda shaxsiydir. Ular o‘rtasidagi muloqotning tabiati mijoz va yurist o‘rtasidagi munosabat shaxsiy sir kabi saqlanib qolishi kerakligini yuristlar anglab yetishlarini talab etadi.
2015-yilda Buyuk Britaniyada 2 yil davomida advokatlarini o‘zgartirmay kelayotgan 500 nafardan ortiq mijoz orasida so‘rov o‘tkazilgan. Ularga quyidagi savol berilgan: “Siz yuristlardan kutadigan eng muhim narsalar nimalardan iborat?” Ko‘p takrorlangan javoblar esa quyidagilar bo‘ldi: ko‘rsatiladigan yuridik maslahatning taxminiy narxini oldindan aytish; ish qanday ketayotganidan muntazam xabardor qilib turish; mijozning ehtiyojlari va umidlarini to‘la hurmat qilish; elektron xatlarga o‘z vaqtida javob berish; mijozni diqqat bilan tinglash; vaqtga e’tiborli bo‘lish, ya’ni ishni hal qilishni paysalga solib yurishdan tiyilish; huquqiy muammoning yechimi haqida savol berilganda uni oson tilda tushuntirib bera olish; tajribaga tayanib ishdan kutilayotgan ehtimoliy natijalarni tushuntirib bera olish va mijozning holatiga e’tibor qaratish.
2016-yilda Amerika huquq tizimini takomillashtirish bo‘yicha institut tomonidan AQSHning 37 shtatidan 24 137 nafar advokat o‘rtasida so‘rov o‘tkazildi. Ulardan yuristlar uchun 147 ta malaka va ko‘nikmalar orasida eng muhimlari qaysilari ekani so‘raldi. Natijalar quyidagi 10 ta malaka va ko‘nikmalarni ko‘rsatdi:
1. Ma’lumotni sir saqlay olish.
2. Majlislar va yig‘ilishlarga o‘z vaqtida kelish.
3. O‘z kasbiga sodiq bo‘lish.
4. Rostgo‘y va ishonsa bo‘ladigan inson bo‘lish.
5. Xushmuomalalik va hurmat bilan munosabatda bo‘lish.
6. Iltimos va savollarga tezda javob qaytarish.
7. Diqqat va hurmat bilan munosabatda bo‘lish.
8. Ishtiyoqi baland bo‘lish.
9. Yuqori kasbiy etikaga ega bo‘lish va bor imkoniyatni jalb etgan holda ishlash.
10. Detallarga e’tiborli bo‘lish.

2013-yilda huquq maktabini tamomlagan bitiruvchilar borasida ham muhim tadqiqot olib borilgan. Advokatura va turli tashkilotlarning yuristlaridan “Huquq maktabini tamomlagan bitiruvchining qanday bo‘lishini istar edingiz?” degan savolga quyidagicha javob olindi.

1. Yuqori darajada kasbiy etika.
2. Tashabbus bildirishga nisbatan xohishning mavjud bo‘lishi.
3. Hamkasblar va mijozlar bilan samarali muloqot qila olish.
Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, bo‘lajak yuristlar nafaqat kasbiy bilimlarga ega bo‘lishi, balki shu bilan birga, karyerani bardavom olib borish uchun zarur bo‘lgan shaxslararo munosabatlarni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishga qaratilgan malaka va ko‘nikmalarga ham ega bo‘lishlari bugungi zamon talabidir. Shaxsiy rivojlanish (“Soft skills”) modulining asosiy maqsadi esa talabalarda ertadan boshlab mana shu jihatlarni shakllantirish va rivojlantirishdir.
Nazorat uchun savollar
1. Ish jarayonida sohaga doir vazifalarni bajarish uchun mutaxassislik bilim va ko‘nikmalari muhim bo‘lsa, “soft skills” (yumshoq ko‘nikmalar)ning zarurligi nimalarda ko‘rinadi?
2. “Soft skills” qanday ko‘nikma va malakalar tizimidan iborat?
3. Ishga qabul qilishda “soft skills” (yumshoq ko‘nikmalar)ga e’tibor qaratishning qanday afzalliklari bor, deb o‘ylaysiz?
4. Huquqiy ko’nikmalar va metodologiya moduli shaxsning qanday natijalarga erishishida ko‘mak beradi?
5. Yurist uchun “yumshoq” ko‘nikmalarning eng muhimlari qaysilar, deb o‘ylaysiz?
O‘qish uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati
1. Randall Kiser. (2017). Soft Skills for the Effective Lawyers. Cambridge. Cambridge University Press.
2. Manmohan Joshi. (2017). Soft Skills. 1st ed. [pdf]. Available at: https://bookboon.com/en/soft-skills-ebook.