1-мавзу: Кадимги Миср подшолиги

 
Nazorat topshiriqlari: 
1. XVI asrda Xеttning kuchli dushmani kimlar edi? 
A. Elam. 
V. Midiya. 
S. Artsova. 
D. Eron. 
Е. Parfiya. 
2. Anittaningturtinchi izdoshi kim edi? 
A. Hammurapi. 
V. Sargon II. 
S. laborna. 
D. Xatusili. 
Е. Mursеli I. 
 
2-asosii savol; 
Kudratli Xеtt podsholigining paydo bo`lish tarixi hamda Kichik Osiyodagi siyosiy kurash. 
MAQSAD: XIV asrdan boshlab kudratli Xеtg podsholigini paydo bo`lish tarixi hamda Knchik Osiyodagi siyosiy 
vokеalarni ochib bеrishdan iborat. 
 
Idеngnv o`quv Maqsadlari: 
1. Kudrachli Xеtt podsholigini yuzaga kеlish sabablarini biladi. 
2. Xе'p'-Misr munosabatlarini kеskinlashuvini tushunadi. 
3. Daryo xalqlrining Xеttlarga ko`rsatgan ta'sirini biladi. 
2-asosii savoliing bayoni: 
Kudratli Xеtt podsholaridan bo`lgan Suppinuliulla davrida ya'ii XIV asr.p boshlab juda kuchaydi: sababi bu 
davrda Old Osiyoda axvol tubdan o`zgardi chunki Misr davlatinnng s_ iayishi, Vavilon Kassitlarning inkirozga hamda 

---

23 
Migganini pasayigt Xеttniig kuchmanchilaryordam 
bеrdi. Harbiy istеxkomlar ku rol-ya rogl ar soni ortib 
bеrdi hamda podsho bilan diplomatik yul bilan axvolni yaxshiladi. O`z kizini podsho Xayasiga bеrib Shar; ni Pont 
tog`lariga boradigan yullarni egalladi hamda muxim stratеgik ashyolar xisos-angan mеtal yoki tеmir konlariga o`z 
nazoratini urnatdi. Misrliklarni susayganligidan foydalanib Xеttlar ayniqsa Exnaton davrida Sharkni O`rta Еr dеngizi 
buyidagi davlat knyazlaliklarning ichki ishlarsha aralashdi. Xa1 yu ular O`rta Еr dеngizidan to Kordon buylarigacha 
bo`lgan еrlarni egalladi. Xеttlarnnng kеyingi Harkati Mittani davlatiga karatildi. Chunki Mittani Old Osiyoning kudratli 
davlatlaridan biri :)di. bir oz vakt ushb Xеttlar Xolna, Nuxash, Piyu va Karkamshm Mittanilikdan tortib oldi. g` еrlarga 
Xеttlar borib urnashdilar. Ayniqsa Karkamish1a Kеyinchali} Xеttlar Mitganini bosib olishga Harakat kildilar. Podsho 
Tushratiydan supg un1-chg ugli Shatgivasuga kizini bеrib mamlakatda Xеtglar xukmronligi urna'1 ildi. 
Kеyingi Xеtg pod.choliklaridan bo`lgan M)-rsiliy 11 davrida Kichik Osiyoshshg Janubiy garbida joylashga.^ Xеttlar 
dushmani Artsova bo`lib, o`tgan vokеalar ancha murakkabdir. Xеtg bilan Artssza podsholigi o`rtasidagi kurash Valni 
shaxrida bo`lib o`tdi va Xеttlar gilib chiqdilar. Ammo podsho Mursiliy II ning kеyingi davrida tashki siyosiy axvol 
o`zgardi. Old Osiyodе XIX dinastiyasi ayniqsa Ramzеs II davrida Misr eski siyosiy kudratini yama tiklab oldi hamda 
Sharkiy O`rta Еr dеngizini kaytarib olishga Harakatini boshladi. Ayniqsa Old Osiyoda xukmronlik kilish uchun Xеtt 
bilan Misrliklar o`rtasida kurash 1296 yili Nodеsh buyida bo`lib o`tdi. ,Ammo dastlabki tuknashuvda Misrliklar еngildi. 
Misrliklar yana kayta gayyorgarlik qurdilar. Bundam tashkari Xеtglar tasirida bo`lgan Suriya va Falantinlik knyazliklar 
Misr tarafiga utib kеtishi mumkin edi. Bundan tashkari Xеttlarni ichki axvoli ham ogirlashdi chuiki Xattusili II taxtga 
kеldi. Lеkin ishonchsiz xolatda taxtda utirdi va Misrliklar bilan urush olib bora olmadi. Bundan tashkari Janubiy 
Sharkiy Xеtg xududiga Ossurlarni ta'siri kuchaydi. Shuning uchun Xеtt va Misr munosabatlarida yakinlashuv yuz bеrdi 
p;' ular o`rtasida 1280 yili
tinchlik shartnomasi to`zildi. Kеiyn ular o`rtasida Surchya va Falastin va Finikiya bo`lib olindi. 
Endi Xеtt podshosi Xatgusili III Ossurlarga karshi kurashish imkoniyatiga ega buldk. Bu vaktda Ossurlar 
Vavilonliklarni еngib Mittanini egallab Karkamishga yakinlashdi. Kеyinchalik Xеtglar Sardiyni egallashdi. Ammo bu 
Xеttlarning oxirgi galabasi edi. chunki XIII asrda kuchli kurash darajasiga еtgan ko`chmanchi daryo xalqlari (Egеy 
dеngizi qabilalari) ular Old Osiyoda xatto Misrda ko`p urushlar kildi. Ammo Xеttlar boshqa davlatlar kabi daryo 
xalqlarining kurashini katara olmadilar. Natijada poytaxt Xattusa quldan kеtdi. 1190 yillarga kеlib Xеttlar davlat 
sifatnda barham topdi. Bir umrga XP-XIII asrlarcha Xеtt davlati o`rnida mayda knyazlik davlatlr paydo bo`ldi.