1-мавзу: Кириш. Анатомия фани, мақсади ва вазифалари, усуллари ва ривожланиш тарихи. Орган ва органлар тизими. Одам танасининг бўшлиқлари. Суяк орган сифатида. Скелет – таянч-аппарат тизимининг таркибий қисми сифатида

2-rasm. Hujayraning tuzilishi:

2-rasm. Hujayraning tuzilishi:

1 - lizosoma, 2 - yadro, 3 - mitoxondriya,

- vakuolalar, 5 - sentriol, 6 - sitoplazma,

- hujayra membranasi, 8 - pinotsitoz vakuol,

- endoplazmatik to‘r, 10 - Golji majmuasi,

• Ribosomalar

• endoplazmatik to'r sitoplazmadan o‘ta- digan naychalar va kanalchalardan iborat bo‘lib, hujayra qismlaxini o‘zaro bog'lab tu- radi. Naychalar orqali hujayrada sintezlangan mahsulotlar hujayraning turli qismlariga yetkazib beriladi;

• • endoplazmatik to'r sitoplazmadan o‘ta- digan naychalar va kanalchalardan iborat bo‘lib, hujayra qismlaxini o‘zaro bog'lab tu- radi. Naychalar orqali hujayrada sintezlangan mahsulotlar hujayraning turli qismlariga yetkazib beriladi;
• Golji majmuasi - yadro atrofida joylashgan. Hujayrada sintezlanadigan moddalarni to‘plash va tarqatish vazifasini bajaradi;
• ribosomalar endoplazmatik to'r membranalarida joylashgan, ularda hujayra oqsillari sintezlanadi;
• lizosomalar - biologik faol moddalar saqlovchi, sitoplazmada joylashgan pufakchalar, oziq moddalarni parchalab, sitoplazmaga o‘tkazadi,
• mitoxondriyalar - hujayraning energiya stansiyalari bo'lib, hujayra faoliyatida sarflanadigan energiyani hosil qiladi va to‘playdi;vakuola - moddalarni qamrab olib, hujayra ichiga o‘tkazadigan yoki hujayradan tashqariga chiqaradigan mayda pufakchalar,
• xromosomalar - organizmning tuzili­shi va xususiyatlari to‘g‘risida axborot saq- laydigan tuzilmalar. Bo‘linayotgan hujayra­da shakllanib, mikroskopda ko'rinadigan bo‘lib qoladi. Odam tana hujayralarida 46 tadan (23 juft), jinsiy hujayralarda 23 tadan xromosomalar bo'ladi (3-rasm).

Hujayra va organizmning hayotiy xossalari

• Moddalar almashinuvi. Barcha tirik organizmlar uchun xos bo'lgan umumiy xususiyatlar moddalar almashinuvi, qo‘zg‘aluvchanlik, ko‘payish, rivojlanish, o‘sish, nafas olish, oziqlanish va ayirishdan iborat. Moddalar almashinuvida tashqi muhitdan hujayraga moddalar kiradi. Bu moddalardan hujayraning o‘sishi va ko‘payishi uchun zarur bo'lgan.
• moddalar sintezlanadi. Hujayradagi bunday biosintez reaksiyalar majmui assimilatsiya deyiladi. Hujayrada moddalar sintezlanishi bilan bir vaqtning o‘zida organik moddalar parchalanadi. Bu jarayonda suv, karbonat angidrid kabi oddiy birikmalar hosil bo‘ladi va energiya ajralib chiqadi. Suv va karbonat angidrid ayirish va nafas olish organlari orqali tashqi muhitga chiqariladi, energiya esa hujayrada boradigan hayotiy jarayonlarga sarf bo'ladi (4- rasm). Bu jarayon energiya almashinuvi, ya’ni dissimilatsiya deyiladi. Biosintez va parchalanish hujayralarda boradigan moddalar almashinuvi jarayonlarining ikki tomoni bo‘lib, aynan bir vaqtning o‘zida sodir bo‘lib turadi.