1-mavzu: Kirish uslubmetdiReja

Nazorat savollari
1. Dasturlash tillarining rivojlanish bosqichlarini bayon qiling.
2. Dasturlash paradigmasi nima?
3. Qanday dasturlash paradigmalari mavjud?


2-ma’ruza: Dasturlash paradigmalarining vujudga kelishi
Reja:
1.Ko’p qirrali dasturlash
2.Dasturlash texnlogiyasi
3. Dasturiy ta’minotni ishlab chiqish modeli
Tayanch iboralar: dasturlash, paradigma,oddiy foydalanuvchilar, kompyuterli tajriba,verifikatsiya,natijaviylik, ishonchlilik.
XX asrning o’rtalarida “dasturlash” atamasi kompyuterga nisbatan qo’llanilmagan edi. u vaqtda “Elektron hisoblash mashinasi uchun dasturlash” atamasi qo’llanilgan xolos. Hozirgi kunga kelib “dasturlash” atamasi kompyuter va kompyuter tarmoqlari uchun jarayonlarni boshqarish ma’nosini anglatadi.
Dasturlash fan sifatida matematika va fizika fanlaridan tadqiqot natijalarini baholash nuqtai-nazaridan farq qiladi. Fiziklar va matematiklar tomonidan olingan natijalar odatda yaqin va yuqori darajali mutaxasislar tomonidan baholanadi. Dasturlashda esa dasturchining ishini dasturlashdan xabari bo’lmagan oddiy foydalanuvchi baholaydi. Chunki, mutaxassislar dasturlash sohasi atamalarini oddiy foydalanuvchilarga tarjima qilib berishadi.
Dasturlash o’zining natijalarni ishonchligini o’rnatishning maxsus metodlariga ega-bu kompyuterli tajriba. Agar matematikada bajarilgan ishlarning ishonchliligi isbotga bog’liq bo’lsa, fizikada esa laboratoriya sharoitidagi tajribalarga bog’liq bo’lsa, dasturlashda esa keng ommaga kompyuterli tajriba orqali ishonchliligi namoyish qilinadi.
Dasturlashning boshqa afzalliklari uning tezkor rivojlanayotgan element va instrumental bazasi bilan bog’liq. Bilim va ko’nikmalarni tezkor yangilanishi uchun klassik asos kerak. Dasturlashga oid bilimlar bu-klassika va zamonaviy dasturlashning aralashmasi.
Dasturni sifatini baholash kriteyalari turli xil ko’rinishda bo’ladi. Ularni tanlash masalalar sinfiga va dasturning qo’llanilish shartiga bog’liq:
-natijaviylik;
-ishonchlilik;
-barqarorlik;
-avtomatlashtirilganlik;
-resurslardan samarali foydalanish(vaqt, xotira, qurilma, axborot, odamlar);
-ishlab chiqish va tadbiq etishning qulayligi;
-dastur matnining tushunarliligi;
-dastur ishini tekshirish imkoni mavjudligi;
-amalga oshirilganlarni diagnostika qilish imkoni mavjudligi;
Mezonlarning tartibi ko’pincha dasturning qo’llanilish sohasi rivojlanib borishi, foydalanuvchilarning malakasi o’sishi va uskunalar, axborot texnologiyalari va dasturiy ta’minot texnologiyalari yangilanishi bilan o’zgarib turadi.
Natijada paydo bo’lgan bo’shliqning uzluksiz rivojlanishi axborot tizimlarini dasturlash uslubiga qo’shimcha talablarni kiritadi:
-moslashuvchanlik;
-modifikatsiyalanish;
-verifikatsiyalanish(tekshirish);
-xavfsizlik;
-mobillik;
-adaptatsiyalanish;
-konstruktivlik;
-xarakteristika va sifatning o’lchanuvchanligi;
Dasturlash fan, san’at va texnika sifatida dasturlarni yaratish va ulardan foydalanish jarayonlarini o’rganadi va ijodiy rivojlantiradi, xilma-xilligi amalda va eksperimentlarda rivojlanib, dasturlash tillari shaklida belgilanadigan dasturlarni yaratish vositalari va usullarini belgilaydi. Tez kengayib borayotgan dasturlash tillari to’plamini tasniflashdagi qiyinchiliklar soni “unchalik tez o’zgarmaydigan” “dasturlash paradigmasi” tushunchasini aniqlashga olib keladi. Bu dasturiy ta’minotning ma’lum bir dasturiy ta’minotga tegishli ekanligini yoki ma’lum bir dastur tomonidan dasturiy ta’minotni qo’llab-quvvatlashini aniqlash muammosini keltirib chiqaradi. Ushbu muammoni hal qilish uchun dasturlash paradigmasini hisoblash, ma’lumotlar tuzilmalarini qayta ishlash, ma’lumotlarni saqlash va ma’lumotlarni qayta ishlashni boshqarish kabi asosiy semantik tizimlarning o’zaro ta’siri xarakterlidir. Ba’zi bir dasturlash paradigmasini qo’llab-quvvatlaydigan dasturlash tillari, dasturlash paradigmasi xususiyatlarini katta darajada meros qilib oladi, operatsion semantikani abstraktatsiya qilish darajasida mavjud apparat vositalarining imkoniyatlaridan amalga oshiradi. Ushbu yondashuv paradigmalarning uchta umumiy toifasini ajratib turadi:
-quyi darajali dasturlash;
-yuqori darajali tillarda dasturlash ;
-juda yuqori daraja bazasida dasturni tayyorlash;
Quyi darajadagi dasturlash arxitektura va apparatga xos bo'lgan ma'lumotlar tuzilmalari bilan shug’ullanadi. Ma’lumotlar va dasturlarni saqlashda global xotira va ma’lumotlarni qayta ishlashni boshqarishning avtomatik modeli qo’llaniladi.
Yuqori darajadagi tillarda dasturlash yechilayotgan muammolar mohiyatini aks ettiruvchi ma’lumotlar tuzilmalarini belgilashga moslashtirilgan.
Yuqori darajadagi tillarga asoslangan dasturlarni tayyorlash muntazam, samarali bajarilgan ma'lumotlar tuzilmalarini taqdim etishga qaratilgan bo'lib, ularni qayta ishlash jarayonida ma'lumotlar va dasturlarning vakolatxonasini o'zgartirish, o'xshashlik va daliliy konstruktsiyalardan foydalanish mumkin;
dasturni ishlab chiqish jarayonining yuqori hisoblash samaradorligi va ishonchliligini kafolatlash, shu jumladan dasturlarni ko'p protsessorli konfiguratsiyalarga tayyorlash.
Qo’shimcha ma’lumotlar dasturiy ta’minotni qo’llab-quvvatlaydigan dasturlash paradigmalari uchun odatiy yechimlarning o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq. Dasturlash paradigmalarining repertuarini kengaytirishga R.Floyd ta'kidlagan ehtiyoj, bilimlarni namoyish etish dinamikasi bilan bog'liq, bu esa echimlarni pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga qarab bosqichma-bosqich loyihalashtirishga qadar kamayadi. Bilimni namoyish etish dinamikasi dan o’tishgacha kamayadi bir ko'rinishdan boshqasiga. Bilimlarning induktiv va deduktiv rivojlanish bosqichlarining o'zgarishini, etuklikka, echilayotgan muammoni o’rganish darajasiga qarab dasturlash usulini tanlashning asosi deb hisoblash mumkin.
Dasturlash metodologiyasida aniqlashtirish yuqoridan pastga yo'naltirilgan usullarga mos keladi. (Tilshunoslikdan farqli o'laroq, yuqoridan pastgacha yuqoriga qarab usullarni teskari ko'rib chiqish uchun hech qanday sabab yo'q. Umumlashtirish psixologik jihatdan nosimmetrik emas.)
O'rganish darajasiga ko'ra, muammoli bayonotlarning quyidagi toifalari sezilarli darajada farqlanib, fikrlash uslubiga va muammolarni hal qilish usullarini tanlashga ta'sir qiladi:
- yangi;
- tadqiqotga oid;
- amaliy;
- samarali.
Vazifalarning yangi formulalari uchun mavjud emasligi muammoni hal qilish uchun namuna, ishlatilgan vositalarning yangiligi yoki ijrochilarning tajribasining etishmasligi.
Tadqiqot muammolarini bayon qilish odatda o'ziga xoslik va ko'p qirralilik talablari bilan murakkablashadi.