1 Mavzu: Kompyuter tarmoqlari. Asosiy tushunchalar

18 Mavzu: Tarmoqlarning oʼzaro ta'sir muammosining parchalanishi
Reja:
1) Tarmoqni mashrutlash
2) Tarmoqni seleksiyalash
Marshrutlash bu –kerakli manzilga axborot blokini uzatish yo’lini aniqlash jarayonidir.
Seleksiyalash –tegishli manzildagi axboroni saralash demakdir.
Lokal tarmoqlar axborotni marshrutlash va seleksiyalash usuli bo’yicha ikki sinfga ajratiladi.
Lokal tarmoqlar seleksiyalash orqali axborotni bir abonent tizimidan boshqa tizimga uzatishni ta’minlaydi.
Ishchi tizimlar katta mikdordagi ma’lumotni saqlash, izlash, murakkab hisoblashlar, modellashtirish, dasturiy ta’minotni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Ma’muriyat tizimlari—tarmoqni boshqaradi. Kommunikasion tizimlar abonent tizimlar orasidagi axborotlarni uzatish uchun marshrutlash va bog’lanishlarni kommutatsiya qilish vazifasini bajaradi.
Mintaqaviy tarmoq—biror tuman, viloyat yoki respublika miqyosidagi kompyuterlarni o’zida mujassamlashtirgan tarmoq.
Bunday tarmoqda bir nechta markazlashgan (ya’ni lokal tarmoqlarni birlashtiruvchi) juda quvvatli serverlar mavjud bo’ladi va bunday serverlar o’rtasidagi axborot aloqa kabeli, optik tolali yoki sun’iy yo’ldosh radioaloqa kanallari yordamida uzatiladi.
Global tarmoq—dunyoning ixtiyoriy davlatidagi kompyuterlarni o’zida birlashtirish imkoniga ega bo’lgan tarmoq. Bu tarmoq Internet (Internet) deb yuritiladi.
Internet bilan birga intranet tushunchasi ham ishlatiladi.
Intranet—bu Internet texnologiyasi, dastur ta’minoti va bayonnomalar asosida tashkil etilgan, ma’lumotlar ombori va elektron jadvallar bilan jamoa bo’lib ishlash imkonini beruvchi korxona yoki tashkilot miqyosidagi yangi axborot muhitini tashkil etuvchi kompyuter tarmog’idir.

Intranet boshqa kompyuter tarmoqlaridan quyidagi jihati bilan farqlanadi: bir yoki bir nechta servyerdan tashkil topgan tarmoq mijozi undagi ma’lumotlardan foydalanish uchun ularning qaysi serverda, qaysi katalogda, qanday nom bilan saqlanayotganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo’ladi.

Internetda esa bunday noqulayliklarning oldi olingan bo’lib, uning foydalanuvchisiga bunday ma’lumotlarni bilishi shart emas. Bundan tashqari, Internet tarmog’ida mavjud bo’lgan barcha elektron hujjatlar va ma’lumotlar omborini giperbog’lanishlar yordamida o’zaro bog’lab yagona axborot muhiti ko’rish, unda qulay axborot qidiruv tizimlarini tashkil etish mumkin bo’ladi.
Kompyuter tarmoqlari (qisqacha tarmoqlar) server (yoki xizmatchi kompyuter) , konsentrator (HUB), axborot uzatish kabellari va modemdan tashkil topadi. Har bir qurilmaning xususiyatini qisqacha yoritib o’tamiz.
Server—tarmoq ishini ta’minlovchi maxsus kompyuter.
Server disklarida kompyuterlarning birgalikda ishlash imkonini beruvchi dasturlar, ma’lumotlar omborlari va faksli aloqalarni, ma’lumotlarni bosmaga chiqarish ishlarini amalga oshiradi. Serverda joylashgan dasturlardan foydalanish doirasi umumiy masalaning qo’yilishiga ko’ra cheklangan bo’lishi mumkin.
Konsentrator (HUB)—tarmoqdagi kompyuterlarni o’zaro axborot almashinuvini ta’minlovchi maxsus qurilma. Ular 8, 12, 16 ta kompyuterlarni o’zaro bog’lashi mumkin.
Axborotni uzatish kabellari- tarmoqda axborotni bir kompyutyerdan boshqasiga uzatish uchun xizmat qiladi (odatda, koaksil kabel ishlatiladi).
Modem —axborotni kompyutyerdan uzatish kabeliga o’tkazuvchi maxsus elektron qurilma.
Modem «modulyator» va «demodulyator» so’zlari birikmasidan hosil bo’lgan. Bu qurilma yordamida axborotlar uzatuvchi kompyutyerda raqamli ko’rinishdan analog ko’rinishiga aylantiriladi, shuningdek, qabul qiluvchi kompyutyerda analog ko’rinishidan raqamli ko’rinishga aylantiriladi. Boshqacha aytganda, modemning vazifasi kompyutyerda «0» va «1» ko’rinishida tasvirlangan ma’lumotni ikki asosiy chastotalik telefon signallariga va aksincha, telefon signalini «0» va «1» yordamida kodlangan axborot ko’rinishiga o’tkazib berishdan iborat. Modemning asosiy xaraktiristikasi bodlarda ulchanadigan ma’lumotlarni uzatish tezligidan iborat. Zamonaviy modemlarning tezligi 2400,9600, 14400, 19200, 22880 va 33600 boddan iborat. Elektron aloqalar uchun ushbu modemlarning ixtiyoriysidan foydalanish mumkin.
Kompyuterlar tarmoqda ishlashi uchun serverga kerakli operatsion tizim o’rnatilishi kerak. Bunday operatsion tizimlar ikki turga bo’linadi. Masalan, Windows for Workdows 95, Windows-1 Workstation operatsion tizimi serversiz tarmoqlarni tashkil etish imkoniga ega bo’lgan operatsion tizimlar hisoblanadi.