1 мавзу. Корхона тадбиркорлик фаолияти субекти сифатида

5. Хўжалик фаолиятида хатарни пасайтириш йўллари.
Таваккалчиликни бошқариш стратегияси доирасида фирманинг ўзоқ муддатли рақобат устиворликларига таваккалчиликни янада самарали бошқариш ҳисобидан эришиш мумкин. Бу янги бозорларни ўзлаштириш, янги маҳсулот ишлаб чиқариш ва товар айланмасининг ноанаъанавий усулларини жорий этиш жараёнида катта аҳамиятга эга бўлади.
Замонавий бозор иқтисодиёти шароитида сифатли таваккалчиликни бошқариш стратегиясининг асосини бозорда кучли позицияни эгаллаш ҳамда кутилмаган холатлар, кучли рақобат ва ички муаммолар бўлишига қарамасдан мувваффақиятли фаолият кўрсатиш холатида бўлган ташкилотни шакллантириш ташкил этади.
Стратегик таваккалчиликни бошқариш вазифалари доирасига қуйдагиларни киритиш мумкин:
1) форманинг фаолият соҳасини аниқлаш (шу жумладан, кўрсатиладиган соҳада таваккалчилик даражасини баҳолаш) ва унинг ривожланишини асосий йўналишларини шакллантириш;
2) таваккалчиликни бошқариш стратегиясини (стратегик режани) ишлаб чиқариш;
3) стратегик режани амалга ошириш;
4) таваккалчиликни бошқариш бўйича фаолият натижаларини баҳолаш ҳамда стратегик режани амалга ошириш усулларига ўзгартиришлар киритиш.
Таваккалчиликни бошқариш стратегиясини танлаш жараёни ўз ичига қуйдаги асосий босқичларни қараб олади: жорий стратегияни аниқлаштириш; маҳсулот таҳлилини ўтказиш; фирма стратегиясини танлаш ва танланган стратегияни баҳолаш.
Савдо сотиқни фючерсли битимлар асосида юритадиган товар биржаларининг замонавий шакли Ф.Б.да савдо битимлари соҳта ҳарактерга эга бўлади. (Фақатгина битимнинг 1-2% товар этказиб бериш билан тугалланади қолган қисми эса баҳолар ўртасидаги фарқни тўлаш билан банд бўлади), асосан бозор билан ҳақиқий товарлар бўйича хеджерлаш орқали эгри алоқада бўлади, баҳолардан ташқари битимнинг барча шартларини тўлиқ ва би ҳиллаштиради, битимлар ўз моҳиятини ёқотади, чунки харидор ва сотувчи ўртасида ҳисоб-китоб юритадиган палата туради.
Форвард битими – форвард ёки муддатли битим реал товарни келажакда этказиб бериш шарти билан битилиб одатда товар биржа омборига топширилиб вариант олинади. Шартнома муддати тугагандач эса вариантни биржада товарлар ҳарид қилган харидорга берилиб ўрнига чек олинади
Хеджерлаш-валюта таваккалчилигини суғурталаш усулидир. Адабиётларда «хеджерлаш» - ибораси ҳар қандай товар моддий қимматликларни номакбул нархлар бўйича таваккалчилигига оид контрактларни суғурталаш дебам маънода кенг қўлланилади. Суғурталашга оид контракт хедж дейилади. Хеджирлашни ошириш ва пасайтириш деб намланган икки операцияси мавжуд. Ошириш хеджери ёки ҳарид хеджери опцион ёки тезкор контрактни ҳарид қилиш бўйича биржа операцияси тушунилади. Ошириш бўйича хедж келгусида нарх (валюта курси) ошиши имкониятидан суғурталаш зарурати тугулган холларда қўлланилади. У реал товарни сотиб олинган вақтидан анча олдин ҳарид нархини белгиланган имконини беради.
Пасайтириш хеджери ёки сотиш хеджери бу тезкор контрацни сотишга оид биржа операцияси. Пасайтиришга оид хеджерлашни амалга оширувчи хеджер келгусида товарни сотиш имконини беради, шунинг учун биржада тезкор контракт ёки опционни сотиб, у келгусида архнинг пасайиб кетишидан ўзини суғурталайди. Валюта курсини оширишга оид хедж мисолида хеджирлаш технологиясини қараб чиқамиз:
Мисол. Валюта таваккалчилигини хеджерлашдан хўжалик субъектини йўз учириши. Хўжалик субъекти хеджерлашдан йўз учирганда, таваккалчиликни ўз зиммасига олади ва валюта курсининг қулай дижамикасига таяниб (яширинча) ўзи билмаган холда валюта жаллобига (чайковчисига) айланади. Бу холда активлар қиймати валюта курси ўзгаришга тугри боғланишда бўлади.