1-мавзу. Корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари (2 соат)

2.4‑расм. Стратегик менежмент жараёни


Стратегик бошқарувнинг асосий босқичлари.
Стратегик бошқарувнинг асосий босқичлари қуйидагилардан иборат:
1. Бизнес соҳасини аниқлаш ва фирманинг асосий мақсадини ишлаб чиқиш.
2. Фирманинг асл мақсадини алоҳида узоқ муддатли ва қисқа муддатли фаолият мақсадларига айлантириш.
3. Фаолият мақсадларига эришиш стратегиясини белгилаш.
4. Стратегияни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш
5. Фаолиятни баҳолаш, вазиятни кўзатиб бориш ва унга тўзатишлар киритиш.
Бу босқичлар ўртасидаги ўзаро боғлиқлик 2.4‑расмда кўрсатилган.


2.4. Корхонанинг ташкилий тузилиши ва унинг самарадорлиги мезонлари
Корхонанинг таркиби - бу ягона иқтисодий объектни қолдириб, ички алоқаларнинг таркиби ва нисбати: устахоналар, бўлимлар, бўлимлар, лабораториялар ва бошқа бўлинмалар. Корхонанинг умумий, ишлаб чиқариш ва ташкилий тузилишини ажратиб кўрсатиш.
Умумий ташкилий тузилиш деганда меҳнат тақсимоти жараёнида ажратиб қўйилган бир-бирига боғланган бирликлар тушунилади. Ташкилий тузилма корхонанинг тузилишига, бошқарув объектларининг кўлами ва функционал мақсадига мос келиши керак. Бу менежмент соҳасида меҳнат тақсимоти ва кооперациясининг шаклини ифодалайди ва корхона фаолиятига фаол таъсир кўрсатади. Ташкилий тузилмани танлаш корхонанинг мақсадлари ва аниқ иш шароитларига асосланади.
Ташкилий тузилмаларни қуришнинг асосий принциплари:

1. 
   миқдорий, бирликлар вазифани ҳал қилиш учун зарур бўлган энг мақбул одамлардан, шунингдек уларни тўғри бошқариш қобилиятидан ташкил топган деб фараз қилсак;
   
2. 
   вақтинча, вақт чекланган муаммони ҳал қилиш эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда, шунингдек технологик эҳтиёж (сменали ёки сменали иш);
   
3. 
   технологик, ишлаб чиқариш жараёни ёки унинг нисбатан мустақил қисмлари бирликларни яратишга асос бўлганда;
   
4. 
   ижодий муаммоларни ҳал қилиш учун тегишли мутахассисликларга эга одамларни бирлаштириш заруриятига асосланган профессионал;
   
5. 
   Бошқарув тузилмасининг мақсад ва стратегияга мувофиқлиги;
   
6. 
   тузилиш ва бошқарув функцияларининг бирлиги;
   
7. 
   Бошқариш функцияларини марказлаштириш, ихтисослаштириш ва интеграциялашув бошқарув тизимида оқилона уйғунлик;
   
8. 
   менежментнинг ташкилий тузилмасининг корхонанинг ишлаб чиқариш тузилмаси билан ўзаро боғлиқлиги;
   
9. 
   маълумотларни тўплаш ва қайта ишлаш тизимининг бошқарувнинг ташкилий тузилмасига мувофиқлиги.
   

Функционал принципдан фойдаланиш ташкилотнинг асосий йўналишлари ва йўналишларини акс эттирадиган функцияларга асосланганлигини англатади. Қуйидагича ажралиб туради бошқарув функциялари гуруҳлари: асосий, саноат, гуруҳ ва ўзига хос.
Функционал ташкилий тузилма горизонтал меҳнат тақсимотига асосланади (2.4-расм).

Мувофиқлаштириш

2.4-расм. Корхонанинг функционал ташкилий тузилиши

Функционал органнинг ўз ваколатлари доирасидаги кўрсатмалари ишлаб чиқариш бўлинмалари учун мажбурийдир.
Афзалликлари: самарали алоқа мумкин.
Камчиликлари: қарама-қарши йўналишларни олиш, устувор вазифаларни бажариш учун кураш, функциялар ва бошқариш бўлинишининг мураккаблиги, бошқарувнинг мослашувчанлиги йўқлиги.
Қаттиқ функционал ташкилий тузилмаларни (функционал асосда қурилган) ва бўлинувчи (ярим автоном бирликлар тўплами шаклида қурилган) фарқлаш. Уларнинг қаттиқлиги чегараларнинг ўзгармаслиги, кирувчи элементлар тўплами ва боғланишларнинг қаттиқлиги билан белгиланади. Функционал структура чекланган ассортиментдаги барқарор ишлаб чиқаришга эга бўлган корхоналар учун самарали ташкилий шаклдир.
Чизиқли ташкилий тузилиш характерланади
Бўлимларда барча бошқарув функцияларига эга бўлган ва битта одамни бошқариш жамланган бош мавжуд (2.5-расм).
Раҳбар ва ижрочи ўртасида оралиқ алоқалар мавжуд эмас. Менежерларнинг қатъий иерархияси шакллантирилмоқда (участка устаси, дўкон менежери, корхона директори). Ушбу тузилиш оддий ишлаб чиқариш билан шуғулланадиган кичик ва ўрта корхоналар томонидан қўлланилади.