1-mavzu. Korxonalarni soliqqa tortish va soliq yukini pasaytirish

1-mavzu. Korxonalarni soliqqa tortish va soliq yukini pasaytirish

1-mavzu. KORXONALARNI SOLIQQA TORTISH VA SOLIQ YUKINI PASAYTIRISH

Mazkur mavzuda soliqlar va majburiy to’lovlarning mohiyati hamda ahamiyati, korxonalarda soliqlar va majburiy to’lovlar hisobini tashkil etish zarurati, korxonalarda soliqlar va majburiy to’lovlar hisob- kitoblarining hisobini tashkil tsilish hamda soliq yuki ko’rsatkichini hisoblash metodikasi kabi masalalar yoritilgan. SHuningdek, korxonalardan olinadigan soliq yuki amaliy tahlillar asosidagi misollar keltirib utilgan.

1. 
   
   Soliqlar va majburiy to’lovlarning mohiyati hamda ahamiyati
   
2. 
   
   Korxonalarda soliqlar va majburiy to’lovlar hisobini tashkil etish zarurati
   
3. 
   
   Korxonalarda soliqlar va majburiy to’lovlar hisob- kitoblarining hisobini tashkil tsilish
   
4. 
   
   Soliq yuki ko’rsatkichini hisoblash metodikasi
   

1. 
   
   Soliqlar va majburiy to’lovlarning mohiyati hamda ahamiyati
   

Soliqlar va majburiy to’lovlar davlat xazinasini tuldiruvchi asosiy elementlardan biri bo’lib tsisoblanadi. SHuning uchun soliqdarga davlat byudjetining daromad tsismini shakllantiruvchi, eng mutsim bo’lgan umumdavlat vazifalarini tsal etish uchun zarur miqdordagi mablag’ni jamlantiruvchi dastak sifatida tsarash lozimdir.

Soliq tizimi anits matssadga tsaratilgan moliyaviy siyosat bo’lishi bilan birgalikda yalpi milliy matssulotning bir tsismini tsayta tatssimlaydi va shu tarzda iqtisodiyotning va ijtimoiy tsayotning tarkibiy to’zilishini o’zgartirishda, atsolini ijtimoiy tsimoyalash kafolatini ta’minlashda bevosita ishtiroq etadi. Soliq tizimini islots tsilishdan ko’zlangan asosiy maqsad - korxonalar zimmasidagi soliq yukini yengillashtirilittti orqali ishlab chiqarishni jonlashtirish va iqtisodiyotni barqarorlashtirishga erishishdir. Bu mamlakatimizning soliq siyosati bilan amalga oshiriladi va tartibga solinadi.
Har qanday mamlakatning soliq siyosati o’ziga xosligi bilan ajralib turadi, chunki har bir davlatning iqtisodiy yuqsalishi, o’sish sur’ati, axolisining faravonligi, investitsiya qilish kudrati unda joriy qilingan soliqlarning umumiy miqdori, yukining kay darajadaligiga bog’liq. Bularni belgilash va amalga oshirish mamlakatda olib borilayotgan soliq siyosatiga bog’liq. SHu jihatdan O’zbekistonning soliq siyosati xam o’ziga xos xususiyatlarga ega.
Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasining 2007 yil 25 dekabridagi UR^ - 136 sonli ^onuni bilan tasdiqlangan va 2008 yilning 1 yanvaridan kuchga kirgan Soliq kodeksining 23-moddasiga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi xududida quyidagi soliqdar va boshqa majburiy to’lovlar amal qiladi.
O’zbekiston Respublikasi xududida amaldagi soliq turlari:
Soliqlar:

1. yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i;

   
   

2. jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i;

   
   

3. ko’shilgan kiymat solig’i;

   
   

4. aktsiz solig’i;

   
   

5. er ka’ridan foydalanuvchilar uchun soliqlar va maxsus to’lovlar;

   
   

6. suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq;

   
   

7. mol-mulk solig’i;

   
   

8. er solig’i;

   
   

9. obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i;

   
   

10. jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizelь yokdlgisi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq.

    
    

Boshqa majburiy to’lovlar:

1. ijtimoiy jamgarmalarga majburiy to’lovlar:

   
   

• yagona ijtimoiy to’lov;

  
  

• fuqarolarning byudjetdan tashqari Pensiya jamgarmasiga sugurta badallari;

  
  

• byudjetdan tashqari Pensiya jamgarmasiga majburiy ajratmalar;

  
  

2. Respublika yo’l jamgarmasiga majburiy to’lovlar:

   
   

• Respublika yo’l jamgarmasiga majburiy ajratmalar;

  
  

• Respublika yo’l jamgarmasiga yigimlar;

  
  

3. davlat boji;

   
   

4. bojxona to’lovlari;

   
   

5. ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish va ayrim turdagi

   
   

• xizmatlarni ko’rsatish huquqi uchun yigim.

  
  

Ushbu moddaning ikkinchi va uchinchi qismlarida ko’rsatilgan soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar umumbelgilangan soliqlardir. Ushbu Kodeksda belgilangan xollarda va tartibda soliq solishning soddalashtirilgan tartibida tulanadigan quyidagi soliqlar qo’llanilishi mumkin:

• yagona soliq to’lovi;

  
  

• yagona yer solig’i;

  
  

• tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo’yicha kat’iy belgi- langan soliq.

  
  

Ushbu modda ikkinchi qismining 1-6-bandlarida, uchinchi qismining 1-4- bandlarida, beshinchi qismining ikkinchi va turtinchi xatboshlarida nazarda tutilgan soliqlar hamda boshqa majburiy to’lovlar umumdavlat soliqlari va boshqa majburiy to’lovlardir. Ushbu modda ikkinchi qismining 7-10- 11 bandlarida, uchinchi qismining 5-bandida, beshinchi qismining uchinchi xatboshisida nazarda tutilgan soliqlar hamda boshqa majburiy to’lovlar maxalliy soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar jumlasiga kiradi. Berilayotgan soliq imtiyozlari mahsulot tannarxini kamaytiradi, pirovardida foydani oshiradi. Bu esa ishlab chiqarishning barqaror o’sishi va axolini ijtimoiy himoya qilish uchun juda muxim.

Soliq imtiyozlari - soliq to’lovchilarga soliqlar bo’yicha turli xil yangiliklar bo’lib, ular vaqtinchalik va doimiy, tulik yoki qisman va boshqa ko’rinishlarda berilishi mumkin. Soliq imtiyozlarining turlari, amal qilish mexanizmlari, belgilash mezonlari mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi darajasidan kelib chiqkan holda belgilanadi.
Soliq yuki - soliq to’lovchining muayyan vaqt oraligidagi faoliyati natajasida tulagan soliqlarini yigindisini ifodalaydi. Bunda soliq to’lovchilarning tulaydigan barcha soliqlar va soliqsiz majburiy to’lovlarining yigindisini ifodalanadi. Soliq yukining darajasi o’z navbatida mamlakatning iqtisodiy kudratiga, inflyatsiya darajasiga, davlatning vakolatli funktsiyalarni kullashiga, kolaversa bozor munosabatlarining rivojlanishi va ijtimoiy harakat doirasiga bevosita bog’liq buladi.
Soliq stavkalarini o’zgartirishi orqali xam iqtisodiyotga samarali ta’sir qilishi mumkin. Soliq stavkalari hozirgi paytda tobora murakkablashib va turkumlashib bormoqda. Soliq stavkalarini o’zgartirish orqali moliyaviy okimlar va tovarlar okimlarining ayrim sohalari uchun kushimcha rag’batlar yaratiladi.
Soliq imtiyozlari rag’batlantirish va samarali qo’llanilishiga karab quyidagi ko’rinishlarda ifodalash mumkin:

• soliqdardan butunlay ozod qilish;

  
  

• yangi tashkil etilgan korxonalarga imtiyozlar berish;

  
  

• soliq to’lashdan vaqtincha ozod etish;

  
  

• soliqka tortiladigan bazani kamaytirish;

  
  

• soliqdan qisman ozod qilish;

  
  

• xorijiy investitsiyalarga imtiyozlar berish;

  
  

• eksportga imtiyozlar berish va boshqalar.

  
  

Buning natijasida korxonalar ixtiyorida qoladigan mablag’lar ulushining ko’payishi evaziga uning aylanma mablag’lari miqdorni ko’paytirib borish va optimal darajasini saklash, ishlab chiqarishni zamonaviylashtirish, uning samaradorligini oshirish maqsadida ko’prok investitsiya kiritish, xodimlar meknatini yanada rag’batlantirish imkonini beradi.

Soliq yuki darajasini quyidagi omillar belgilab beradi:

1. soliqlar, yigimlar va byudjetdan tashqari fondlarga majburiy ajratmalar soni;

   
   

2. ularning stavkalar darajasi;

   
   

3. har bir soliq bazasining o’ziga xos shakllanish xususiyati (soliq ob’ektiga kiruvchi elementlar miqdori);

   
   

4. soliq imtiyozlaridan foydalanish darajasi (imkoniyati).

   
   

Ushbu omillardan birining kamayishi (o’sishi) boshqa omillar o’zgarmagandagina soliq yuki kamayishiga (o’sishiga) ta’sir etishi mumkin.

Aytaylik soliq stavkalari pasaytirilsa-yu, soliqdar soni ko’paysa yoki soliq ob’ekti elementlari kengaytirilsa, soliq stavkasining pasaytiri- lishi kech qanday natija bermaydi va soliq yuki o’zgarmaydi yoki kutariladi.
SHuning uchun davlat tomonidan soliq tizimini shakllantirishda bu 4 xil omilni bir-biriga bog’liq kolda qaralishi va soliq yukining makbul darajasini belgilashi va urnatishi lozimdir. Bu darajani belgilashda davlat quyidagi kolatlar ta’sirini kam e’tiborga olish zarur:

• mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi;

  
  

• soliq to’lovchilarning to’lov qobiliyati, umumiy moliyaviy imkoniyat- lari;

  
  

• bozor munosabatlarining, xususan, mulkchilik munosabatlarining kolati;

  
  

• inflyatsiyaning o’sish darajasi;

  
  

• ma’lum davr xususiyatlariga ko’ra, davlatning o’z oldiga quygan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari nisbati.

  
  

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonlar xo’jalik faoliyatida byudjet bilan hisob-kitoblarni to’g’ri yo’lga quyish mukim akamiyat kasb etadi. Bunda buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan tashqi foydalanuvchilardan biri davlat soliq xizmati organlari bo’lib, ular soliqlarning moliyaviy hisobini to’g’ri va o’z vaqtida yuritilishidan manfaatdor xam hisoblanadi.

2.