1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari (2 soat)

3. Korxona faoliyatining ichki va tashqi muhiti
Ichki muhitning o‘zaro aloqalari natijasida tayyor mahsulot paydo bo‘ladi, ishlar
bajariladi va xizmat ko‘rsatiladi, ya’ni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan ishlab chiqarish va
mehnatga haq to‘lash faoliyati yuzaga keladi.
Korxona faoliyatining ichki muhiti iqtisodiy ishlab chiqarish tashkiloti
xossalarining namoyon bo‘lish shakllari va xususiyatlarini aks ettiradi, buning natijasida
u o‘z faoliyati natijalari bo‘yicha jamiyat ehtiyojlarini qondiradi va qondiradi,
shuningdek tashqi sharoitlarga javob beradi, ularga va boshqa omillarga moslashadi.
Ichki omillar (sub’ektiv) insonning muayyan faoliyati bilan bog‘liq. Ular
menejerlar va xodimlarning harakatlariga to‘liq va to‘liq bog‘liqdir. Tadbirkorlik sub’ekti
ichki muhit omillarini bilishi va aniq boshqaruv qarorlari orqali ishlab chiqarish
samaradorligini oshirishga ta’sir qilishi kerak.
Ichki muhit omillarining modellari korxona strategiyasiga va ushbu omillarni
boshqarish qobiliyatiga qarab turli xil variantlarga ega bo‘lishi mumkin.
Tarkibiy elementlarning ro‘yxati juda keng: mulk huquqi; atrof-muhit; strategiya
korxona resurslarini taqsimlashda ushbu nisbatni belgilashga qaratilgan harakatlar
majmui sifatida; korxonaning tashkiliy tuzilmasi; resurslardan maqsadli foydalanishni
o‘z ichiga olgan texnologiya; hokimiyat va uning manfaatlariga ta’sir qilish huquqidan
foydalanish; tashkiliy va iqtisodiy madaniyat jamiyatda shakllangan ideallar, qadriyatlar,
ma’naviy an’analar, inson xulq-atvorining normalari va qoidalari.
Korxonalarning tashqi muxit bilan aloqasi ularning tashqi tizimga chiqishida ro‘y
berib (resurslarni jalb qilish, ularning qiymatini aniqlash, xom ashyo, material va
yoqilg‘ining o‘z vaqtida etkazib turilishi va hokazo), tashqi muhitga ishlab chiqarilgan
tovar va xizmatlar oqimi yordamida ta’sir ko‘rsatish jarayonida namoyon bo‘ladi,
raqobat omili,ijtimoiy omillar, siyosiy omil, demografik omil, marketing, xalqaro omil.
Korxonalar faoliyati samaradorligini aniqlab beruvchi tashqi muhit – bu, birinchi
o‘rinda mahsulot iste’molchilari, xom ashyo va boshqa material etkazib beruvchilar,
shuningdek davlat organlari hamda korxonaga yaqin joyda yashovchi aholi hisoblanadi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning faoliyati natijalari asosan tashqi muhit bilan
belgilanadi. Iqtisodiy faoliyatga ta’sir qiluvchi tashqi omillar iqtisodiy qonunlarning
ta’sirini aks ettiradi. Tizimli yondashuv nuqtai nazaridan har qanday korxona uchlik
jarayonini amalga oshiradi, xususan:tashqi muhitdan manbalarni olish; resurslarni
mahsulotga (ish, xizmat) aylantirish; mahsulotni tashqi muhitga qaytarish.