1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari (2 soat)

Меҳнатга вақтбай хақ тўлаш тариф тизимида кўзда тутилувчи ишлаб берилган
вақт - календар вақт эмас, балки меъёрий вақт учун тўланадиган хақни англатади.
Вақтбай - мукофотли хақ тўлашда ишчи ишлаб берган вақтига хақ олишдан
ташкари, ушбу иш хақига маълум бир фоиз хисобида мукофот хам олади.

---

Меҳнатга хақ тўлашнинг аккорд усули ишбай хақ тўлашнинг бир тури бўлиб,
моҳиятига кўра, бунда бажарилиши керак бўлган ишлар муддатини кўрсатган
холда бахолаш амалга оширилади. Куйидаги холларда аккорд хақ 
тўлаш тизимидан фойдаланиш мақсадга мувофик хисобланади.
Корхона бирор-бир буюртмани ўз вақтида бажара олмаса ва бунинг учун
шартномага асосан катта миқдорда жарима тўлайдиган бўлса, корхонани тўхтаб
колишига сабаб бўлувчи фавкулодда вазиятлар (ёнғин, сел, зилзила, сув тошқини
ёки жиддий сабабларга кўра асосий технологик линияларнинг ишдан чиқиш
холлари) рўй берганда алоҳида ишларни бажаришга зарурат туғилганда ёки
корхонада янги асбоб-ускуналар ишга туширилганда.
Ишбай хақ тўлаш шаклида ишчининг иш хақи куйидаги формула бўйича топилади:
I
x
=
∑
1
t
H
m
∗n
s
бу ерда:
I
x
- ишчининг ишбай иш хақи;
H
m
- махсулот бирлигининг ишбай нархи, сўм;
ns - бажарилган жараён ва тайёрланган детал ва буюмлар сони;
t - иш турларининг сони.
Мисол : ишчи ой давомида 420та буюм тайёрлади. Шундан 400та буюмнинг бир
донаси 500 сўмдан ва 20 та буюмнинг бир донаси 3000 сўмдан. Ишчининг ойлик
маоши 260000 сўм.
I
x
= (400*500) + (20*3000) = 260000 сўм
Ишбай нархни куйидаги формула бўйича аниқлаш мумкин:
H
m
=
T
s
Q ёки
H
m
=
V
br
∗T
s
60
бу ерда:
T
s
- мазкур разрядли, соатли, ойлик тариф ставкаси.
Q - ишлаб чикарилган махсулот сони.
V
br
- махсулот бирлигини тайёрлаш учун кетган вақт нормаси.
Мисол: бир соатда 4 дона детал ишлаб чикарилган. Мазкур иш разряди учун 
бир соатлик тариф ставкаси 2000 сўм белгиланган. Битта махсулот учун ишбай
нарх 500.
H
m
=2000
4
=500
Мисол. Ишлаб чиқариш босқичини бажариш учун 0,1 соат вақт нормаси 
белгиланган. 4-разрядли ишчининг соатли тариф ставкаси 2000 сўм. Босқичнинг
ишбай нархи

---

H
m
=V∗T
s
=0.1∗2000=200 so' m
Вақтбай хақ тўлашда ишчининг иш хақи куйидагича аниқланади:
I
bv
=T
s
∗V
бу ерда:
V - ишчининг ишлаб берган вақти
Агар ишчининг соатли тариф ставкаси 2000 сўм бўлиб, у бир ойда 176 соат
ишлаб берган бўлса, унда ишчининг иш хақи 352000 сўмни ташкил қилади.
I
x
=176∗2000=352000 so' m