1-Mavzu. “Latex ga kirish” fanining mazmuni, predmeti va usullari

Download 0.49 Mb.

Bog'liq
1-ma\'ruza

1-Mavzu. “LATEX ga kirish” fanining mazmuni, predmeti va usullari.

Fanni o‘qitishdan maqsad – talabalar nafaqat matematik matnlar bilan ishlashni balki ilmiy-amaliy jurnallarda, o‘quv materiallarini tahrirlash va ularni chоp ettirishning asоsiy bazaviy texnоlоgiyasini o‘zlashtiradilar.
Fanning vazifasi – talabalarga turli murakkablikdagi matnlarni, tasvirlar, jadvallar, matritsalarni LaTeX muhitida yaratishni o‘rgatishdan ibоrat.

Asоsiy adabiyotlar
Столяров А, «Сверстай диплом красиво-LaTex три дня», Москва, 2010, 100/101 c.
Львовский С.М, «Набор и верстка в системе LaTeX», Санкт-Петербург, 2003, 448 с.
Е. М. Балдин «Компьютерная типография LATEX» Новосибирск 2008, 2012, 2013, 279 с.
Н.С. Беляков, В.Е. Палош, П.А. Садовский. TEX для всех. Оформление учебных и научных работ в системе LATEX/. 2009 год. 209 стр.
Грицаенко И.А., Клименко С.В, «LaTeX руководство для пользователей»(часть 1), Москва, 1994, 114 c.
Hubert Partl, Irene Hyna, Elisabeth Schlegl “The Not So Short Introduction to LATEX 2ε” Version 6.4, March 09, 2021

TeX 70-yillarning oxirida Donald Knut tomonidan ixtiro qilingan. U o'zining fundamental asarining birinchi jildini, ya’ni - "Dasturlash san'ati" kitobini nashr etmoqchi bo'lganida, u o'sha paytdagi matn terish tizimlari tomonidan bosib chiqarish sifati qanchalik past bo'lganiga hayron bo'ldi. U birinchi navbatda bepul, ikkinchidan, barcha operatsion tizimlarda teng darajada yaxshi ishlaydigan, uchinchidan, yuqori sifatli bosib chiqarishni ta'minlaydigan yangi nashriyot tizimini yaratish vazifasini o’z oldiga qo'ydi.
Ushbu ishning natijasi TeX nashriyot tizimi va METAFONT shriftni ko'rsatish tizimining yaratilishiga olib keladi. TeX tizimi ancha murakkab edi, aslida bu dasturlash tili edi va undan foydalanishni boshlash uchun maxsus tayyorgarlik zarur edi. 1980-yillarda Lesli Lamport bu tizimga nafaqat familiyasining dastlabki ikkita harfini sarlavhaga qo'shibgina qolmay, balki yaxshi hujjatlar yaratish uchun qilinishi kerak bo'lgan ko'plab jarayonlarni soddalashtirish orqali ham takomillashtirdi.

Tex–ilmiy-texnikaviy matnlar bilan ishlashga mo’ljallangan tahrirlovchi dastur. Amaliy matematika bo’yicha yirik mutaxassis mashhur D.E.Knut tomonidan Stanford Universitetida ishlab chiqilgan. Tex da tayyorlangan hujjatlarning sifati yaxshiligi, keng imkoniyatliligi, turli sohalarga oid formulalar, shu jumladan matematik formulalarni yozish uchun qulayligi, fayllarining xotiradan kam joy egallashi xususiyatlari bilan muhandis, ilmiy-texnik xodimlar ayniqsa ilm ahli tomonidan keng qo’llanila boshladi. Keyinchalik Lesli Lamport Latex deb ataluvchi, Tex ning imkoniyatlari kengaytirilgan tizimini ishlab chiqdi. Hozirgi kunda Latex-1, Latex-2, Latex-2E, AMS (Amerika matematigi jamiyati) Latex kabi lahjalari foydalanuvchilarga keng tarqalgan. Latex da tayyorlangan matnlarni kompyuter tarmoqlari (elektron pochta va h.k.) orqali o’zatish ham har tamonlama qulay.

Ko'pgina olimlar uchun, ayniqsa aniq fan va matematikada, LaTeX ilmiy maqolalar yozish uchun standartga aylandi. Ko'pgina ilmiy jurnallar, ayniqsa G'arb jurnallari, o'zlarining mualliflariga maqolalarni loyihalash uchun LaTeX-dan foydalanishni tavsiya etadilar, chunki bu mualliflar va jurnallarning o'zi uchun qulayroqdir.
Siz olgan hujjat PDF formatida bo'ladi, shuning uchun uni har qanday operatsion tizimda, sifatiga ziyon etkazmasdan ochishingiz va har qanday printerda chop etishingiz mumkin.
Siz yozgan va keyinchalik tizim tomonidan qayta ishlanadigan dastlabki matnni har qanday matn muharriri va hattoki bloknotda tahrirlash mumkin.

Dastlab Donald Knut o'z tizimida oldiga qo’ygan masalalardan biri bu matematik formulalarni qayta ishlash edi. Shuning uchun, LaTeX ushbu vazifani ajoyib tarzda bajaradi. Quyida siz LaTeX yordamida oddiy formulalarni yaratishingiz mumkin bo'lgan ba'zi bir misollarni ko'rishingiz mumkin.
Masalan, ikki kara ikki to'rttga teng bo'lgan ifodani olish uchun, ko'paytish belgisi uchun javobgar bo'lgan times buyrug'i, yana 2, = va 4 ni yozishingiz kerak.

Kasrni yaratish biroz qiyinroq. Siz frac maxsus buyrug'ini yozishingiz kerak (fraction - kasr so'zidan olingan), raqam va maxrajni alohida yozing va LaTeX avtomatik ravishda kasrni chiroyli ko'rinishini ta’minlab beradi.
Agar sizga yanada murakkab kasr kerak bo'lsa, masalan, bunday uch qavatli kasr kerak bo'lsa, demak, siz kasr yozishingiz kerak bo'ladi: uning numeratori 1, maxrajda esa 1 va yana bitta kasr.

LaTeX raqamlarning o'lchamini qog'ozda yaxshi ko'rinishi uchun avtomat tarzda o'zgartiradi.
Ba'zida hujjatga grafikalarni kiritish biroz qiyinchilik tug’diradi. Manba fayli oddiy matnli hujjat bo'lgani bilan siz unga rasmni to'g'ridan-to'g'ri joylashtira olmaysiz.
Rasm joylashtirish uchun xuddi shu papkada rasmli fayl bo'lishi kerak va uni oddiy buyruq bilan chaqirishingiz mumkin.
Biroq, grafikalarni chizish uchun yozilgan maxsus kengaytmalar buni to'g'ridan-to'g'ri LaTeX yordamida amalga oshirishga imkon beradi. Masalan, iqtisodiyotni o'rgangan har bir kishiga tanish bo'lgan ushbu talab va taklif grafigini ko'rib chiqing.
Tikz tasvir kengaytmasi bunday grafik uchun talab va taklif egri chiziqlarini tenglashtirishni osonlashtiradi. Ularning kesishish nuqtasi ushbu paket tomonidan mustaqil ravishda hisoblab chiqiladi va muvozanat uchun mas'ul bo'lgan nuqta chiziqlar avtomatik ravishda hisoblash mumkin bo'lgan koordinatalar asosida quriladi.
Manba kodini biroz o’zgartirib, ushbu grafikdagi soliqni joriy qilishni namoyish eta olamiz. Bizga bu soliqning tengligi haqida yozish kifoya, va barcha kerakli koordinatalar LaTeX tomonidan hisoblab chiqiladi. Kerakli joylar ham LaTeX tomonidan uzlukli chiziqlar bilan belgilanadi. Agar bizga mahsulotga soliq stavkasini tushirmoqchi bo'lsak, manba kodidagi bitta raqamni o'zgartirishim kerak, shunda hammasi qayta chiziladi va koordinatalar qayta hisoblab chiqiladi.

Uchinchi jadvalda ta'minot egri chizig'i biroz pastga siljiganini ko'rishingiz mumkin. Endi u kelib chiqishini qoldiradi, va avvalgi kabi, bu kelib chiqishi ustidagi nuqtadan emas.
Shunga qaramay, ta'minot egri tenglamasida manba kodidagi atigi bitta raqamni o'zgartirdim va yangi muvozanat avtomatik ravishda hisoblab chiqildi: avtomatik ravishda kesilgan chiziqlar chizildi va kerakli joylar to'ldirildi.

Download 0.49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: