1-mavzu. Oila tizim sifatida. Reja

Oilaviy munosabatlarni tadqiq etishning nazariy- metodologik asoslari.
Oila psixologiyasining asosiy metodlariga quyidagilar kiradi:
– Kuzatish metodi. Oilaviy munosabatlarni kuzatish deb oilaviy va turmush vaziyatlarida odamlarning tashqi xulq-atvorini idrok etish va muntazam qayd etib borishga bog’liq faoliyatga aytiladi. Odatda tadqiqot o’tkazayotgan psixologning kuzatayotganligini oila a’zolari bilmasliklari, sezmasliklari kerak. Kuzatuv natijalarini qayd etish aniq ko’rgan-kechirganlarni qanday bo’lsa shundayligicha yozib borish yoki esda saqlab qolib, keyin hech bir sub’ektiv xulosa yoki tahlilsiz daftariga belgilab borish tarzida kechadi.
– Konkret vaziyatlarni tahlil qilish metodi. Oila muhitida yoki hayotiy sharoitlarda ro’y bergan voqea-hodisalarni qayd etish unga kompleks yondashuvni talab etadi. Bunda o’rganayotgan shaxs testlar o’tkazishi, oila a’zolarining biografik ma’lumotlarini tahlil etishi yoki aniq maqsadli so’rov o’tkazishi mumkin.
– So’rov metodi. Odatda psixolog bir xonadonga kirib, hammada birdan so’rov o’tkaza olmaydi, u kim bilan, qachon va qanday maqsadda so’rov o’tkazishi lozimligini aniq bilishi va oldindan tanlovni belgilab qo’ygan bo’lishi lozim. Odamlar tanlab olingach, so’rovnomaga kiritilgan har bir savolning ifodalanishiga e’tiborni qaratish lozim. CHunki bir shaxsga juda oson va aniqday tuyulgan savol boshqa bir shaxs uchun qiyin, noqulay, mavhum bo’lib tuyulishi mumkin. Masalan, savolning mazmunini tushunishda uyda o’tirgan beka bilan oila a’zosi bo’lgan pedagog ayol o’rtasida farq bo’lishi mumkin. So’rov odatda bevosita yuzma-yuz ko’rishib o’tkazilishi, telefon orqali yoki pochta orqali yuborilgan yozma savolnoma tarzida o’tkazilishi mumkin. Oila psixologiyasida so’rovnomalar tarqatish orqali odamlarning fikrlari, munosabatlarini aniqlash keng tarqalgan.
– Eksperiment. Ushbu usul yordamida bir omil ta’sirining boshqa bir omil yoki holatning kelib chiqishiga turtki bo’lishini aniqlash mumkin. Odatda oilaviy munosabatlar dinamikasini o’rganishda, u yoki bu hodisalar yoki omillar o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlashda eksperiment usulidan foydalaniladi. Bunda bir necha xonadon eksperimental, ya’ni sinov o’tkazilayotgan guruh hisoblansa, boshqalari nazorat guruhi sifatida saqlanadi, eksperimentdan so’ng, olingan natijalar ikkala guruh misolida qiyoslanadi. Chunki bunday taqqoslash o’tkazilmasa, eksperiment o’tkazilgan guruhdagi o’zgarishlarning salmog’ini qayd etish mushkul bo’ladi. Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazi olimlari 2006 yilda mamlakatimizning ayrim xududlarida tanlab olingan guruhlarda o’ziga xos eksperiment o’tkazishgan: mahallada “Oila universitetlari” yoki “Ota-onalar universitetlari” tashkil etib, eksperiment oldidan universitet tinglovchilarining qator masalalarda oilaviy ustanovkalarini qayd etganlar, so’ngra aniq dastur asosida 6 oy mobaynida mashg’ulotlar, davra suhbatlari, ma’rifiy tadbirlardan so’ng yana o’sha so’rovnoma orqali ular fikrlari o’rganilib, natijalari monitoring qilinganda, targ’ibot-tashviqot ishlarining samaradorligi qayd etilgan. Bu ham o’ziga xos eksperiment bo’lib, muayyan maqsad va natijani ko’zlaydi.
– Statistik metodlar. Matematik statistikaning qator usullari empirik izlanishlar davomida qo’lga kiritilgan ma’lumotlarning qay darajada ilmiy jihatdan asoslanganligini isbotdash maqsadida qo’llaniladi. Ayniqsa, bir hodisa yoki holatning bioshqa bir holat yoki hodisaning oqibati, sababi ekanligini isbot etish uchun statistik metodlarni qo’llash barcha tadqiqotlarning talablaridan biridir. Masalan, oila a’zolarining biror qadriyatlarga nisbatan munosabatlarida yaqinlik, o’xshashlik borligini isbotlash uchun korelyatsion metodlardan foydalaniladi. Masalan, Spirmenning yoki Kendallning korrelyatsiya koeffitsientlarini hisoblash usullari bunday sharoitlarda juda qo’l keladi. yoki olingan empirik raqamlarning ishonchliligi va matematik jihatdan to’g’riligini isbotlash maqsadida tadqiqotchilar Styudentning t – mezonini qo’llaydilar. Bunday yondashuv olimning mehnati asoslangan, ma’lumotlari ishonchli ekanligini tasdiqlaydi.
Antropologiya, qarindoshlik bu barcha jamiyatlardagi barcha insonlar hayotining muhim qismini tashkil etuvchi ijtimoiy munosabatlar tarmog'idir, garchi ushbu intizom doirasida ham uning aniq ma'nolari ko'pincha muhokama qilinadi. Antropolog Robin Foks "qarindoshlikni o'rganish - bu hayotning asosiy faktlari - juftlashish, homiladorlik, ota-onalik, ijtimoiylashuv, aka-uka va boshqalar insoniyat jamiyati noyobdir", deb ta'kidlaydi u,” biz hayvonot dunyosida mavjud bo'lgan bir xil xom ashyo bilan ishlaymiz, lekin [biz] uni ijtimoiy maqsadlarga xizmat qilish uchun kontseptsiya va tasniflashimiz mumkin ".[1] Ushbu ijtimoiy maqsadlarga bolalarning ijtimoiylashuvi va asosiy iqtisodiy, siyosiy va diniy guruhlarni shakllantirish kiradi.

Qarindoshlik ikkalasini ham ijtimoiy munosabatlarning naqshlariga murojaat qilishi mumkin yoki u bir yoki bir nechta insoniyat madaniyatlaridagi ijtimoiy munosabatlarning qonuniyatlarini o'rganishni (ya'ni qarindoshlik tadqiqotlari) nazarda tutishi mumkin. Antropologiya o'z tarixi davomida qarindoshlikni o'rganishda bir qator bog'liq tushunchalar va atamalarni ishlab chiqdi, masalan kelib chiqishi, kelib chiqish guruhi, nasab, yaqinlik, qarindoshlik va xayoliy qarindoshlik. Bundan tashqari, atamaning ushbu ikkita keng qo'llanilishida ham turli xil nazariy yondashuvlar mavjud.

Umuman olganda, qarindoshlik naqshlari ikkala nasl-nasabga, ya'ni rivojlanish davrida ijtimoiy munosabatlarga va shu bilan bog'liq bo'lgan odamlarni o'z ichiga olishi mumkin nikoh. Orqali insoniy qarindoshlik munosabatlari nikoh kelib chiqishi guruhida vujudga keladigan munosabatlardan farqli o'laroq odatda "yaqinlik" deb ataladi, ularni kelib chiqishi guruhi deb atash mumkin. Ba'zi madaniyatlarda qarindoshlik munosabatlari shaxsning iqtisodiy yoki siyosiy aloqalari yoki ijtimoiy aloqalarining boshqa shakllari bo'lgan odamlarga tegishli deb hisoblanishi mumkin. Madaniyat doirasida ba'zi nasl guruhlari qaytib kelishi mumkin deb hisoblanishi mumkin xudolar yoki hayvon ajdodlari (totemlar). Bu ozmi-ko'pmi tom ma'noda o'ylab topilgan bo'lishi mumkin.

Qarindoshlik, shuningdek, shaxslar yoki shaxslar guruhlari tashkil etiladigan prinsipga ishora qilishi mumkin ijtimoiy guruhlar, rollar, toifalar va nasabnoma orqali qarindoshlik terminologiyalari. Oila munosabatlar aniq (ona, aka, bobo) yoki mavhum ravishda munosabatlar darajalari (qarindoshlik masofasi) bilan ifodalanishi mumkin. Aloqalar nisbiy bo'lishi mumkin (masalan, bolaga nisbatan ota) yoki mutlaqo aks etishi mumkin (masalan, ona va bolasiz ayol o'rtasidagi farq). O'zaro munosabatlar darajasi bir xil emas merosxo'rlik yoki huquqiy vorislik. Ko'p hollarda axloq qoidalari qarindoshlik rishtalarini qarindoshlar o'rtasidagi majburiyatlarni yaratish deb qaralgan.

Umumiy ma'noda qarindoshlik o'xshashlikni anglatishi mumkin qarindoshlik sub'ektlar o'rtasida ularning diqqat markazida bo'lgan ba'zi yoki barcha xususiyatlari asosida. Buning sababi umumiy bo'lishi mumkin ontologik kelib chiqishi, umumiy tarixiy yoki madaniy aloqasi yoki ikkala mavjudotni bir-biriga bog'laydigan boshqa qabul qilingan umumiy xususiyatlar. Masalan, inson tillarining ontologik ildizlarini o'rganadigan odam (etimologiya) inglizcha so'z o'rtasida qarindoshlik bor-yo'qligini so'rashi mumkin. Bu, masalan, yangiliklar sarlavhasi kabi keng tarqalgan ma'noda ishlatilishi mumkin.
– Oilaning hayotiy tarzi uning hayotiy sikli, tutimi bilan bog’liq. Ayrim olimlar, masalan, V.Satir zamonaviy oilaning bola tarbiyasi va uning manfaatlariga bog’liq ekanligidan kelib chiqib, bu maskandagi hayot maromi va tutimini bola rivojlanishining bosqichlari bilan bog’laydi. Shunga ko’ra, quyidagi bosqichlar farqlanadi:

•