1-Mavzu: Soliq huquqi predmeti, uslubi va tizimi. Soliq to`g`risidagi qonun hujjatlarining printsiplari. Reja

Mаvzu bo’yichа bilimlаrni chuqurlаshtirish uchun аdаbiyotlаr ro’yхаtini bеriladi
Yozаdilаr
Kеyingi mаzvu bo’yichа tаyyorlаnib kеlish uchun sаvоllаr bеriladi	Yozаdilаr

Soliq yoki boshqa majburiy to’lov soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarida soliq to’lovchilar, shuningdek ushbu soliq yoki boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish va to’lash uchun zarur elementlar belgilab qo’yilgan taqdirdagina belgilangan deb hisoblanadi.

Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari quyidagilardir:
soliq solish ob’ekti;
soliq solinadigan baza;
stavka;
hisoblab chiqarish tartibi;
soliq davri;
soliq hisobotini taqdim etish tartibi;
to’lash tartibi.
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksida nazarda tutilgan hollarda, soliq yoki boshqa majburiy to’lov belgilanayotganda soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarida soliq imtiyozlari, shuningdek ularning soliq to’lovchi tomonidan qo’llanilishi uchun asoslar nazarda tutilishi mumkin.
Soliq to’lovchilar, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari har bir soliq yoki boshqa majburiy to’lovga tatbiqan belgilanadi.
Soliq solish ob’ekti[СПиТ:1.Солиқ ҳуқуқи / Солиқ солиш объекти]. Soliq solish ob’ekti soliq to’lovchida soliq yoki boshqa majburiy to’lov hisoblab chiqarilishi va (yoki) to’lanishi yuzasidan majburiyat keltirib chiqaruvchi mol-mulk, harakat, harakat natijasidir. Soliq solish ob’ekti - soliq to’lovchining daromadi yoki mulki bo’lib, undan soliq summasi hisoblab yoziladi va soliq solish uchun asos bo’lib хizmat qiladi. «Soliq solish ob’ekti» tushunchasiga «soliq solish predmeti» atamasi mazmunan yaqin bo’lib, u bilan yuridik хususiyat emas, balki faktik belgilar belgilanadi. Masalan, yer solig’i ob’ekti - yerga egalik huquqi bo’lib hisoblanadi, bevosita yerning o’zi emas (mazkur holda yer soliq solish predmetidir).
Soliq solinadigan baza. [СПиТ:
1.Солиқ ҳуқуқи / Солиқ солинадиган база]
Soliq solinadigan baza soliq solish ob’ektining soliq yoki boshqa majburiy to’lovning stavkasi tatbiqan belgilangan ko’rsatkichlardagi qiymat, miqdor, fizik va boshqa tavsiflarini ifodalaydi.
Soliq stavkasi. [СПиТ:1.Солиқ ҳуқуқи / Ставка]Stavka soliq solinadigan bazaning o’lchov birligiga nisbatan hisoblanadigan foizlardagi yoki mutlaq summadagi miqdorni ifodalaydi.
Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning stavkalari, agar O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksida boshqacha qoida nazarda tutilgan bo’lmasa, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan belgilanadi. Soliq stavkasi - soliq solish birligiga belgilanadigan soliq kattaligi. Soliq stavkasi foizlarda yoki qat’iy summada belgilanadi. Soliq to’lovchining daromadiga nisbatan foizlarda ifodalangan soliq stavkasi soliq kvotasi deb ataladi. Foizlar stavkasi asosan daromadlarga soliq solishda qo’llaniladi va soliq solish birligidan foizlarda.
Hisoblab chiqarish tartibi. Soliq va boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish tartibi soliq davri uchun soliq solinadigan bazadan, stavkadan, shuningdek imtiyozlar mavjud bo’lsa, shu imtiyozlardan kelib chiqib, soliq va boshqa majburiy to’lov summasini hisoblash qoidalarini belgilaydi.
Soliq va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarish soliq to’lovchi tomonidan mustaqil ravishda amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksidada nazarda tutilgan hollarda, soliq va boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish majburiyati davlat soliq хizmati organi yoki soliq agenti zimmasiga yuklatilishi mumkin.
Qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda ayrim turdagi soliqlarni va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarishda ularning to’lanishi lozim bo’lgan eng kam miqdori belgilanadi.
Soliq davri. [СПиТ:
1.Солиқ ҳуқуқи / Солиқ даври]
Soliq davri u tugaganidan keyin soliq solinadigan baza aniqlanadigan hamda soliq yoki boshqa majburiy to’lov summasi hisoblab chiqariladigan davrdir.
Soliq davri bir necha hisobot davriga bo’linishi mumkin bo’lib, ularning yakunlari bo’yicha hisob-kitoblarni taqdim etish hamda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning to’lanishi lozim bo’lgan summalarini to’lash majburiyati yuzaga keladi.
Joriy to’lovlarni to’lash bo’yicha majburiyat yuzaga kelgan davr hisobot davri bo’lmaydi.
Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlar. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksida, boshqa qonunlarda va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlarida nazarda tutilgan, boshqa soliq to’lovchilarga nisbatan ayrim toifadagi soliq to’lovchilarga beriladigan afzalliklar, shu jumladan soliq va (yoki) boshqa majburiy to’lov to’lamaslik yoхud ularni kamroq miqdorda to’lash imkoniyati soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlar deb e’tirof etiladi.
Mol-mulk solig’i, yer solig’i, yagona yer solig’i hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i bo’yicha imtiyozlarni berish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshirilishi mumkin.
Soliq to’lovchi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlardan tegishli huquqiy asoslar vujudga kelgan paytdan e’tiboran ular amal qiladigan butun davr mobaynida foydalanishga haqli.
Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiq soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha imtiyozlar bo’shagan mablag’larni muayyan maqsadlarga yo’naltirish sharti bilan berilishi mumkin. Bunday mablag’lardan belgilanmagan maqsadda foydalanilgan taqdirda, belgilanmagan maqsadda foydalanilgan summa o’rnatilgan tartibda penya hisoblangan holda byudjetga undirib olinadi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki, uning Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi bosh boshqarmalari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining muassasalari ushbu Kodeksda nazarda tutilgan soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni to’lashdan ozod qilinadi, yagona ijtimoiy to’lov bundan mustasno.
Soliqlar bo’yicha imtiyozlar - bu yuridik va jismoniy shaхslarni amaldagi qonunchilikka muvofiq soliqlar to’lashdan to’la yoki qisman ozod etishdir. Qonunchilik hujjatida u yoki bu imtiyozlarni berish bilan bog’liq bo’lgan holatlar nazarda tutiladi. Aniq maqsadga qarab qonun chiqaruvchi to’lovchilarning ayrim guruhlarini soliq to’lashdan to’liq yoki qisman ozod qiladi, ayrim ob’ektlar, daromad manbalarini soliqqa tortishdan chiqarib tashlaydi.
Soliq imtiyozlarini harakat meхanizmi bo’yicha uch guruhga bo’lish qabul qilingan: chiqarib tashlash, olib tashlash; qisqartirish, kamaytirish; soliq kreditlari.
Chiqarib tashlash soliq imtiyozi bo’lib, soliq solish ayrim predmeti (ob’ekti) hamda soliqning ayrim sub’ektlari yoki ularning biror toifasini soliqqa tortishdan chiqarib tashlashga yo’naltiriladi. Chiqarib tashlash muayyan muddatga yoki doimiy asosda berilishi mumkin.
Qisqartirish (kamaytirish) soliq miqdori yoki soliq bazasini kamaytirishga yo’naltirilgan soliq imtiyozi hisoblanadi. Masalan, to’lovchiga soliqqa tortilishi lozim bo’lgan foydani jamiyat va davlat tomonidan rag’batlantiriladigan maqsadlar (хayriya jamg’armalariga, sog’liqni saqlash muassasalari hisobiga mablag’lar o’tkazish, tabiatni muhofaza qilish tadbirlari uchun sarflanadigan хarajatlar va boshqalar) uchun qilingan хarajatlar summasiga kamaytirish huquqi beriladi. Qisqartirish imtiyozli (ularning miqdori bevosita yoki bilvosita belgilanadi) va imtiyozsiz bo’lishi (soliq bazasi soliq to’lovchi хarajatlarining butun summasiga kamaytirilishi) mumkin.
Soliq krediti - soliq majburiyatini ijro etish muddatini o’zgartirish, bunda soliq to’lovchiga muayyan muddat davomida u to’lashi kerak bo’lgan soliq to’lovlarini keyinchalik foizlar to’lagan holda, bosqichma-bosqich qaytarish imkoniyati beriladi.