1-mavzu. Termodinamika va issiqlik texnikasi tarixi va rivojlanish tendentsiyalari
Download 492.89 Kb. Pdf ko'rish
|
1-mavzu
- Bu sahifa navigatsiya:
- Galileo Galilei
|
1-MAVZU. TERMODINAMIKA VA ISSIQLIK TEXNIKASI TARIXI VA RIVOJLANISH TENDENTSIYALARI Ma`ruzachi: Umumtexnika fanlari kafedrasi katta o`qituvchisi A.A.Xojimatov Reja • 1.Fanning rivojlanish tarixi. • 2.Termodinamika haqida umumiy tushunchalar. • 3.Termodinamika–energiya aylanishi (o’zgarishi) qonuniyatlari. • 4.Xolat parametrlari. Fanning rivojlanish tarixi • Termodinamikaning fan sifatida kelib chiqishi harorat tushunchasini kiritgan va atrof-muhit haroratining oʻzgarishiga javob beruvchi birinchi qurilmani yaratgan G. Galiley nomi bilan bogʻliq (1597). • K.Renaldini termometrni mos yozuvlar nuqtalari bo'yicha kalibrlashni taklif qildi. • GD Farengeyt, R. Reaumur (1730) va A. Tselsiy (1742) bu tamoyilga muvofiq harorat shkalalarini yaratdilar. • G.V.Rixmanning faoliyati natijasida issiqlik tushunchasi shakllanadi. • J. Blek sintezning yashirin issiqligi (1757) va issiqlik sig'imi (1770) tushunchalarini kiritdi. • I. Wilke (1772) kaloriya ta'rifini 1 g suvni 1C 0 ga qizdirish uchun zarur bo'lgan issiqlik miqdori sifatida kiritdi . • S.A.Lavuazye va P.Laplas 1780-yilda kalorimetrni loyihalashtirdilar va birinchi marta bir qator moddalarning solishtirma issiqlik sig‘imlarini tajriba yo‘li bilan aniqladilar. Galileo Galilei GALILEI (Galilei) Galileo (1564.15.2, Piza-1642.8.1, Archetri, Florensiya yaqinida) — italyan fizigi, astronomi va mexanigi; aniq tabiatshunoslik asoschilaridan biri. G. aslzodalar oilasida dunyoga kelgan. • 1824 yilda S. Karno issiqlik dvigatellarining ishlash tamoyillarini o'rganishga bag'ishlangan asarini nashr etdi. • B. Klayperon termodinamik jarayonlarning grafik tasvirini kiritdi va cheksiz kichik davrlar usulini ishlab chiqdi (1834). • Yu.R.Mayer issiqlik va mexanik harakatlarning oʻzaro aylanuvchanlik tamoyilini shakllantirdi va nazariy jihatdan termomexanik ekvivalentni hisobladi (1842), eksperimental ravishda J.P.Joul (1843) tomonidan aniqlandi. • G. Helmgolts energiyaning saqlanish qonunining universal xususiyatini qayd etdi (1847). • R.Klauzis va V.Tomson (Kelvin) termodinamikaning birinchi qonuni va termodinamikaning ikkinchi qonuni asosida termodinamikaning nazariy apparatini tizimli ravishda ishlab chiqdilar. Ikkinchi qonunning rivojlanishi Klauziyni entropiyaning ta'rifiga (1854) va ortib borayotgan entropiya qonunini shakllantirishga (1865) olib keldi. Entropiyaning statistik talqini L. Boltsman (1872) tomonidan berilgan. • Termodinamik potentsiallar usulini taklif qilgan J.V.Gibbs (1873) ishidan boshlab, termodinamik muvozanat nazariyasi ishlab chiqildi. • 19-asrning ikkinchi yarmida real gazlarning termodinamikasini oʻrganish boʻyicha tadqiqotlar olib borildi. Suyuq-bug 'sistemasining kritik nuqtasini birinchi marta ochgan (1861), uning mavjudligini D. I. Mendeleyev (1860) bashorat qilgan T. Endryu tajribalari alohida rol o'ynadi. • 19-asr oxirida Past haroratlarni olishda katta yutuqlarga erishildi, buning natijasida O2, N2 va H2 suyultirilgan, keyin esa He. Past haroratlar sohasidagi eksperimental tadqiqotlar V. Nernstga termodinamikaning uchinchi qonunini shakllantirishga imkon berdi (1906). • Issiqlik haqidagi dastlabki g'oyalar olov bilan bog'liq bo'lib, u hatto antik tabiat falsafasida havo, suv va yer bilan birga barcha jismlarning shakllanishida ishtirok etuvchi elementlardan biri hisoblangan. • Issiqlik haqidagi ilmiy qarashlar eksperimental tabiatshunoslikning rivojlanishi va jismlarning haroratini o'lchash uchun asbob - termometrning ixtiro qilinishi bilan birga paydo bo'ldi. • Issiqlikning tabiati masalasida ikkita qarama-qarshi nuqtai nazar mavjud edi. Ulardan birining tarafdorlari issiqlikni suyuqlik kabi, issiqlikni bir tanadan boshqasiga o'tkaza oladigan maxsus modda deb hisoblashgan. Bu modda kaloriya deb ataldi, chunki u go'yoki tanada issiqlikni keltirib chiqaradi. • 19-asr oʻrtalarida molekulyar fizika nazariyasini qabul qilishga yordam boʻlgan bu tabiatshunos olimlar natijasida kaloriya nazariyasi rad etildi.Mexanistik dunyoqarash hukmronlik qilgan davrda ham elektr, ham magnitlanish, shuningdek, vaznsiz suyuqliklarning maxsus turi sifatida ko'rib chiqildi, ularning mexanik xususiyatlari ushbu yangi hodisalarni tushuntirishga harakat qildi. Boshqa nuqtai nazar tarafdorlari issiqlik tananing zarralari - uning tanachalarining ichki harakati natijasidir, deb hisoblashgan. Biroq, bu nuqtai nazar issiqlik almashinuvi, issiqlik sig'imi va boshqalar paytida issiqlikning saqlanishi kabi aniq hodisalarni tushuntirib bera olmadi. Buning sababi, o'sha paytda tananing ichki tuzilishi aniq emasligi, ularning haroratining harakatlanuvchi tanachalarning kinetik energiyasiga va boshqa miqdoriy qonuniyatlarga bog'liqligi, korpuskulalarning tabiati va tuzilishi haqida gapirmasa ham bo'ladi. • Klassik termodinamika issiqlikning uzatilishi, tarqalishi va o'zgarishi hodisalarini tavsiflovchi ko'plab faktlarni umumlashtirish natijasida paydo bo'lgan. • Eng yaqqol ko'rinib turibdiki, issiqlikning tarqalishi qaytarilmas jarayondir. Ma'lumki, masalan, issiqlik issiq jismdan sovuqqa o'tadi, aksincha emas. Biroq, bu aniq tajribalar orqali isbotlangan issiqlik energiyasi qat'iy belgilangan miqdorda mexanik energiyaga aylanadi. • Issiqlikning bunday mexanik ekvivalentining mavjudligi birinchi marta ingliz olimi J. P. Joul tomonidan o'rnatildi va u energiyaning boshqa shakllari issiqlikka aylantirilganda tegishli ekvivalent nisbatlar mavjud bo'lishi kerakligini taklif qildi. Termodinamika haqida umumiy tushunchalar. • Download 492.89 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|