O’rta Osiyoda tilshunoslikning rivojlanishi

O’rta Osiyoda tilshunoslikning rivojlanishi

 XX asming 50-yillarigacha til falsafasi ikkita o'zaro bir-biriga zid konsepsiya asosida rivojlandi. Ularning birinchisi Ye.D. Polivanov, ikkinchisi N.Ya.Marr kon sepsiyasi edi.Har ikkala guruh ham marksizm tarafdorlari edi. Ularning har ikkalasi tilshunoslikka marksist ik ta limotni olib kimoqchi bo'ldi. Faqat ular bu ta'limotga turli tom ondan yondoshadilar. Ye.D.Polivanov maksizmning lenincha ta'limotiga asoslansa, Mar va uning tarafdorlari marksizm-len in izmning stalincha talqiniga asoslangan edi. Ular bir qancha masalalar bo'yicha bir-biriga qarama-qarshi pozitsiyada edi. 1. O'tmish madaniyatiga, shu Jum ladan, lingvistik merosga munosabat masalasi. Birinchi yo'nalish tarafdorlari, ya'ni Ye.D.Polivanov va uning tarafdorlari, o'tmish madaniyat yutuqlariga asoslangan holda yaratiladi, o 'tmish madaniyatini o'rganmay turib yangl madaniyatni yaratib bo'Imaydi, degan g'oyani ilgari suradi. Marr va uning tarafdorlari esa eski madaniyatga qarshi chiqib, madaniyatda vorislikka chek qo'yish kerak degan g'oyalarni ilgari suradi. Ya'ni bu g'oyani tarafdorlari eski madaniyat bilan alogani umuman uzib boshqalarga o'xsh am agan, yangi madaniyat yaratishni ilgari suradi. 2. Marr bilan Ye.D.Polivanov o'tasidagi ikkinchi qarama-qarshilik tillarning taraqqiyoti va uning istiqboli masal asiga qanday yondoshuvida ko'rinadi. Tilning kelib chiqishi va taraqqiyotini Marr "ko'pdan ozga" tamoyili asosida olib boradi. Ya'ni butun dunyo tillariní birlashtirishga intiladi. Kelajakda butun dunyo xalqlarí uchun yagona til va butun dunyo tili maydonga keladi, degan g'oyani ilgari suradi. Ye.D.Polivanov va uning tarafdorlari esa bunday qarash larni yoqlamagan holda Marrning yagona dunyo tilining paydo bo'lishi haqidagi qarash lari folbinlik deb qaraydi. 3. Marrizm va Ye.D.Polivanov p'rtasidagi uch inchi farq til va tillarning kelib chiqishi masalasiga bo'lgan munosabatda ko 'rinadi. Marning fikricha, tilning kelib chiqishiga qiziqm asdan turib hech qanday lingvistikan ing bo'lishi mumkin emas. Tillarn ing kelib chiqishiga yofas tillar asos deb faraz qilingan yofas nazariyasini va to'rt elementini (sal, ber, yon, rosh) olg'a suradi. Ye.D.Polivanov esa aniq lingvistik materiallarga ega bo'Imay, aniq dalill ar ga asoslanmay turtb, tillarning kelib dhiqishi haqida fikr yuritish 8 ayrilm iydir, deydi. Marrizmning tillarn ing kelib chiqish haqidagi, ya'ni barcha tillar negizida to'rt element yotganligi haqidagi qarashlari yigimanchi asming 50-yillarida tilshunoslikda olib borilgan bahslarda qoralanib, uni quruq folbinlik sifatida baholandi.

•  XX asming 50-yillarigacha til falsafasi ikkita o'zaro bir-biriga zid konsepsiya asosida rivojlandi. Ularning birinchisi Ye.D. Polivanov, ikkinchisi N.Ya.Marr kon sepsiyasi edi.Har ikkala guruh ham marksizm tarafdorlari edi. Ularning har ikkalasi tilshunoslikka marksist ik ta limotni olib kimoqchi bo'ldi. Faqat ular bu ta'limotga turli tom ondan yondoshadilar. Ye.D.Polivanov maksizmning lenincha ta'limotiga asoslansa, Mar va uning tarafdorlari marksizm-len in izmning stalincha talqiniga asoslangan edi. Ular bir qancha masalalar bo'yicha bir-biriga qarama-qarshi pozitsiyada edi. 1. O'tmish madaniyatiga, shu Jum ladan, lingvistik merosga munosabat masalasi. Birinchi yo'nalish tarafdorlari, ya'ni Ye.D.Polivanov va uning tarafdorlari, o'tmish madaniyat yutuqlariga asoslangan holda yaratiladi, o 'tmish madaniyatini o'rganmay turib yangl madaniyatni yaratib bo'Imaydi, degan g'oyani ilgari suradi. Marr va uning tarafdorlari esa eski madaniyatga qarshi chiqib, madaniyatda vorislikka chek qo'yish kerak degan g'oyalarni ilgari suradi. Ya'ni bu g'oyani tarafdorlari eski madaniyat bilan alogani umuman uzib boshqalarga o'xsh am agan, yangi madaniyat yaratishni ilgari suradi. 2. Marr bilan Ye.D.Polivanov o'tasidagi ikkinchi qarama-qarshilik tillarning taraqqiyoti va uning istiqboli masal asiga qanday yondoshuvida ko'rinadi. Tilning kelib chiqishi va taraqqiyotini Marr "ko'pdan ozga" tamoyili asosida olib boradi. Ya'ni butun dunyo tillariní birlashtirishga intiladi. Kelajakda butun dunyo xalqlarí uchun yagona til va butun dunyo tili maydonga keladi, degan g'oyani ilgari suradi. Ye.D.Polivanov va uning tarafdorlari esa bunday qarash larni yoqlamagan holda Marrning yagona dunyo tilining paydo bo'lishi haqidagi qarash lari folbinlik deb qaraydi. 3. Marrizm va Ye.D.Polivanov p'rtasidagi uch inchi farq til va tillarning kelib chiqishi masalasiga bo'lgan munosabatda ko 'rinadi. Marning fikricha, tilning kelib chiqishiga qiziqm asdan turib hech qanday lingvistikan ing bo'lishi mumkin emas. Tillarn ing kelib chiqishiga yofas tillar asos deb faraz qilingan yofas nazariyasini va to'rt elementini (sal, ber, yon, rosh) olg'a suradi. Ye.D.Polivanov esa aniq lingvistik materiallarga ega bo'Imay, aniq dalill ar ga asoslanmay turtb, tillarning kelib dhiqishi haqida fikr yuritish 8 ayrilm iydir, deydi. Marrizmning tillarn ing kelib chiqish haqidagi, ya'ni barcha tillar negizida to'rt element yotganligi haqidagi qarashlari yigimanchi asming 50-yillarida tilshunoslikda olib borilgan bahslarda qoralanib, uni quruq folbinlik sifatida baholandi.