1. Mavzu: To’g’ri burchakli to’lqin o’tqazgichlar. Ularning qo’llanilish sohalari Reja

I
U
R





O‘tishni potensial to‘sig‘idan elektronlarni tunel o‘tishi diffuziyasi sekin 
o‘tadigan jarayoni bilan bog‘liq bo‘lmagani sababli, bunda tunel tokni uzatish 
tezligi yuqori (kuchli legirlangan germaniy uchun, taxminan 10
-13с
) va 
tashuvchilarni kam xarakatlanuvchilik hisobiga tunel diodlarda inersiyalik 
bo‘lmaydi. Shuning uchun tunel diodlarni chastotaviy xususiyatlari tokni uzatish 
tezligi bilan aniqlanmasdan, balki faqat kostruksiyaga bog‘liq bo‘lgan omillar 
bilan: n-p o‘tish sig‘imi S bilan, yarim o‘tkazgichni hajmiy qarshiligi va 
ulanadigan uchlari bog‘liq bo‘lgan yo‘qotish qarshiliklari bilan va diodning 
induktivlik Ld yig‘indisi bilan aniqlanadi. Tunel diodni chastotaviy xususiyatlari 
maksimal chastotasi Fmax bilan ta’riflanadi. 
Fmax dan yuqori chastotalarda tunel diodni manfiy qarshilik sifatida ishlatib 
bo‘lmaydi, ya’ni bu chastotalarda elektr tebranishlarni kuchaytirish va 
generatsiyalash mumkin emas. Bundan tashqari, yuqori chastotalarda tunel 
diodni sifati Imax/c nisbati bilan baholanadi va ba’zan uni asllik omili deb 
atashadi. Tunel diodni almashib ulagichli shemalarda ishlaganida uning tez 
harakatlanuvchiligi qayta ulash vaqtini miqdori bilan belgilanadi va u diod 
xususiyatlari va shenaning parametrlariga bog‘liq. p-n o‘tish hodisasi asosida 
ishlaydigan eng sodda yarim o‘tkazgichli asbob yarim o‘tkazgichli diod deb 
ataladi. Shunga ko‘ra р-n o‘tishning volt-amper xarakteristikasi yarim 
o‘tkazgichli diodning volt-amper xarakteristikasidir. Uning shakli ko‘p 
faktorlarga bog‘liqdir. Masalan, tashqi temperaturaga kontakt sohasining 
geometrik o‘lchamlariga, tok tashuvchilar miqdoriga teskari kuchlanish 
kattaligiga va h.k. 

---

Amaliy jihatdan bu faktorlarinning teskari tokka bo‘lgan ta‘siri katta 
ahamiyatga ega. Masalan muhit haroratining ko‘tarilishi yoki teskari kuchlanishi 
biror qiymatgacha oshirilishi teskari tokning birdan ko‘payib ketishiga, natijada 
p-n o‘tishning buzilishiga,sabab bo‘ladi. Shulardan issiqlik va elektr buzilishini 
ko‘raylik 1-rasmda yarim o‘tkazgichli diodning sxemada belgilanishi va to‘lqin
volt-amper xarakteristikasi ko‘rsatilgan. Unda 1-chiziq issiqlik bo‘lishi, 2-chiziq 
esa, elektr buzilishini ko‘rsatadi. 
Kontakt sohasining kengligiga qarab yarim o‘tkazgichli diodlar nuqtaviy 
va yassi diodlarga ajratiladi. 
a) 
b)