1-Mavzu: to‘qima texnologiyasi to‘qimachilik va yengil sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish

Ipning to’qilishida egilishi. O‘rilishda iplar to‘lqinsimon ko‘tarilib egilishi, to‘lqin uzunligiL, 
yarim to‘lqin uzunligi l va to‘lqin balandligi h bilan xarakterlanadi. Tanda iplarini to‘lqinsimon ko‘tarilib, 
arqoq iplari ustidan egilib o‘tishi, arqoq iplarini tanda iplari ustidan to‘lqinsimon ko‘tarilib egilib o‘tishi
deyiladi. 
To‘lqin uzunligiL (1-rasm) to‘qimaning o‘rilishiga va texnologik zichligiga ham bog‘liq. 
1-a rasmda polotno o‘rilishi uchun to‘qimaning kesimi keltiril- gan. Polotno o‘rilishidagi kesimda 
iplar kuchlar ta'sirida o‘z shaklini o‘zgartirmagan holda keltirilgan, 1-b rasmdagi atlas o‘rilishida esa 
1-rasmdagi a) polotno o‘rilishli to‘qimanining kesimi; b) atlas o‘rilishli to‘qimaning kesimi. 
to‘qima to‘qilgandan so‘ng gorizontal va vertikal yo‘nalishda o‘z shaklini o‘zgartirgan holda keltirilgan. 
To‘qimaning geometrik zichligi bilan texnologik zichlik orasidagi bog‘liqlik quyidagicha bo‘ladi:
(1) 
Bunda: P
Т
va P
a
—texnologik zichlilik. 

---

Bizga ma'lumki, to‘qimani texnologik zichligi (P
Т
, P
a
,) deb, bir sm yoki 1dm da joylashgan iplar 
soniga aytiladi. 
2-rasmda to‘qimaning tanda va arqoq iplari bo‘yicha polotno o‘rilishi uchun kesimlari keltirilgan. 
To‘qimaning tuzilishi fazalari tandaiplari va arqoq iplari to‘lqini balandligi
vah
a
ga nisbati orqali 
aniqlanadi. Bularning nisbati koeffitsient
orqali belgilansa, u holda formula quyidagicha 
ko‘rinishda yoki arqoq bo‘yicha 
ko‘rinishda bo‘ladi. 
To‘qimaning fazasini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin: 
(2) 
To‘lqin uzunliklarining nisbati koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi: 
. 
(3) 
1-jadvalda N. G. Novikov tomonidan yaratilgan 
to‘qimaning to‘qqizta fazasini aniqlash bo‘yicha va laming koeffitsientlari keltirilgan. 
To‘qima tuzilishi 
fazalari 
I 
0 
2 
0 
II 
0.25 
1.75 
0.143 
III 
0.5 
1.5 
0.333 
IV 
0.75 
1.25 
0.6 
V 
1 
1 
1 
VI 
1.25 
0.75 
1.666 
VII 
1.5 
0.5 
3 
VIII 
1.75 
0.25 
7 
IX 
2 
0 
  
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, fazalar tartibi tanda va arqoq iplari bilan o‘zaro o‘rilishda vertikal 
yo‘nalishda ma'lum masofada joylashi- shiga qarab belgilanadi.Birinchi va to‘qqizinchi fazalarda 
to‘qimani amalda to‘qish qiyindir, boshqa hamma fazalarda to‘qimani to‘qish mumkin.Beshinchi fazada 
tanda va arqoq iplari bir-biriga nisbatan vertikal yo‘nalishda bir xilda egilgan bo‘ladi.Agar ularning 
diametri, o‘rilish turi bir xil bo‘lsa, ularning o‘rilishda qisqarishi ham bir xilda bo‘lishi 
mumkin.Qzbekistonda to‘qilayotgan avrli to‘qimalar, asosan, V-VII fazalarga to‘g‘ri keladi, bunga 
xonatlas va sarja o‘rilishdagi to‘qimalar kiradi. 
To‘qima tuzilishi V — fazadan I chi faza tomon borgan sari arqoq iplarining zichligi ortib boradi, 
tanda iplarining tarangligi yuqori bo‘ladi, arqoq ipining o‘rilishida qisqarish ko‘payib boradi. 
To‘qimaning tuzilishi V fazadan X faza tomon esa borgan sari to‘qimada tanda iplarining zichligi 
ortib borib, arqoq iplarining tarangligi yuqori bo‘ladi, tanda ipining o‘rilishda qisqarishi yuqori bo‘ladi. 
To‘qima tuzilishida, ularning fazalarini aniqlashda N.G. Novikov nazariyasi bo‘yicha, bir fazadan 
ikkinchi fazaga o‘tishda bir sistema iplari, masalan, tanda iplarining ko‘tarilib egilish to‘lqin balandligi h
t
2-rasm. To‘qimaning a) arqoq va b) tanda bo‘yicha kesimi. 

---

ortib borsa, ikkinchi sistema arqoq ipining ko‘tarilib-egilish to‘lqin balandligi esa kamayib boradi. 
Shuning uchun tanda va arqoq ipining, h