1-mavzu: tovar ishlov berish fani va uning vazifalari reja

Kanoppoyani baholash.
Kanoppoya va ko’k po’stloqni baholashda, asosan, undan olinadigan uzun tolaning sifati hamda miqdori e’tiborga olinadi. Bu esa ko’p faktorlarga bog’liq.. Ekish va parvarish vaqtida hamma maydondagi kanop o’simligiga sharoitlarini bir xilda yaratib bo’lmaydi. SHuning uchun kanoppoya har xil morfologik belgilarga ega bo’ladi. Ulardan texnologik ahamiyatga ega bo’lgan asosiylari poyaning uzunligi, yo’g’onligi va rangidir.
Uzun kanoppoyada tola tutamlari eng zich, pishiq va elementar tolalari uzun bo’ladi. Undan ko’p miqdorda, pishiqligi yuqori bo’lgan sifatli uzun tola olish mumkin. SHuning uchun, odatda, uzun poya yuqori baholanadi.
Tola miqdori va sifatiga qarab poyaning yo’g’onligi uzunligiga teskari proportsional boqlanishda bo’ladi. Juda yo’g’on poyalardan kam miqdorda, sifatsiz tola olinadi. Buning sababi shundaki, juda yo’g’on poyalar asosan yog’ochlik hisobiga yo’g’onlashgan bo’lib, unda tola dastalari siyrak joylashadi, poyada tola dag’al bo’ladi.
Kanopning o’sishi davrida sog’lom kanoppoyalari orasida birmuncha tolasi pishib yetilmagan, uzun bo’lishiga qarimay 3-4 mm yo’g’onlikka ega bo’lgan zaif poyalar (podgonlar) ham uchraydi. Normal o’sgan poyalar bilan podgonlarning texnologik va fizika-mexanikaviy xususiyatlarini tekshirish shu narsani ko’rsatadiki, normal o’sgan poyada podgonga qaraganda tola miqdori, ko’p pishiqligini yuqori, ikkilamchi tolalarning qavatlari 4-5 marotaba ko’p, texnikaviy tutam tola yirik bo’ladi, elementar tolalar podgonnikiga qaraganda ikki baravar ko’p. SHunday qilib, podgon poyasining tolalari soni va sifatiga qarab podgon poyalar sifatsiz poya ekanligi aniqlanadi.
Kanoppoya uchun standart namunalar tuzish. Har qaysi selektsion nav va ko’rinishga (ko’k poya va urug’lik uchun ekilganligiga) qarab har yili shu yilda tayyorlangan o’ziga xos xom ashyodan zavodga qabul qilish
boshlanishi bilan 10 kundan kechiktirilmasdan kanoppoya uchun standart namuna tuziladi. Poyaning standart namunasi navlarga qarab quyidagi ranglari ruxsat etiladi.
I nav - och-yashil, yashil, och-sariq , och-jigarranng, och-kulrang poyalar. Poyada och-kulrang, kulrang va to’q jigarrang dog’lar yoki och-binafsha rang va to’q-jigarrang yo’llar, pastki kesilgan qismidan 15 sm gacha qorayishiga, ayrim qoraygan poyalar bo’lishiga ruxsat etiladi.
II nav - yashil soyali to’q-kulrang, to’q-jigarrang, qizg’ish soya li binafsharang. Pastki kesilgan qismidan 40 sm gacha qorayishiga ruxsat etiladi. Po’stlog’i ivib qoraygan poya bo’lishiga ruxsat etil gan.
III nav - har xil rangli, zamburug’ kasali bilan zararlangan, po’stloQi ivib qoraygan poyalar.
IV nav - har xil rangli, zamburug’ kasali bilan zararlangan, do’l urgan, qisqa tola olish uchun yaroqli poyalar.
Ko’k po’stloq uchun standart namunalar tuzish. Har qaysi nav kanop po’stloq uchun har yili tayyorlash boshlangandan so’ng 10 kundan kechiktirmay shu yili tayyorlangan o’ziga xos xom ashyodan standart na-muna tuziladi.
Po’stloq standart namunasida tashqi ko’rinishi jihatidan quyidagi talablarga mos kelishi kerak.
I nav - po’stloq lentasimon, yashil va och-yashil, sarg’ish rangda (quritish vaqtida aynigan). Po’stloqning kesib olingan tag qismi qizg’ish, tag qismining ustki qavati salgina qoraygan bo’lishi mumkin,
ammo zamburug’ kasaliga bog’liq bo’lmasligi va tola sog’lom, buzilmagan bo’lishi lozim. Po’stloqlar zamburug’ kasali bilan zararlangan, singan, qirqilgan va uchlari chigallashgan bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi.
II nav - po’stloq lentasimon, och tusda, yashil yoki och-yashil (qu ritish vaqtida aynigan), sarg’ish tusda bo’ladi. Zamburug’ kasali bilan salgina zararlangan bo’lib, onda-sonda dog’ tushgan, tag qismi qoraygan bo’lishi mumkin. Po’stloq singan, qirqilgan uchlari chigallashgan bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi.
III nav - po’sloq uzun tola beradigan har xil rangli bo’lishi mumkin, lekin qora bo’lmaydi. Zamburug’ kasali tekkan, tilingan, qirqilgan, bo’ylamasiga ko’pi bilan 10 sm uchi chigallashgan, bir joyda, ayniqsa uchidan yog’ochligi bo’lgan, xom ishlangan po’stloqning bo’lishiga ruxsat etiladi.
Uzun tolani baholash.
Uzun tolani baholashdagi asosiy sifat belgilari uning pishiqligi, egiluvchanligi va ingichkaligidir. Agar tola yaxshi egiluvchanlik xususiyatiga ega bo’lsa, ko’p marotaba egish va burash ta’sirlariga chidamli bo’ladi va shuning uchun undan yupqa va mahkam gazlamalar to’qiladi.
Kanop tolasining yigiriluvchanlik xususiyatini oshirish maqsadida kanop fabrikalarida uning har xil moyli emul’siyalar yordamida sun’iy ravishda yumshatiladi.
Tolaning egiluvchanlini, pishiqligini aniqlash uchun tayyorlangan ma’lum massali va uzunlikdagi tutam tolalar G-2 egiluvchanlikni aniqlovchi pribor yordamida instrumental usulda mm hisobida aniqlanadi. Organoliptik usulda esa tolaning egiluvchanligini tolani ushlab ko’rilib, yumshoqligiga qarab sub’ektiv aniqlanadi.
Yuqori sifatli tolada mana shu uchala asosiy belgi yaxshi rivoj langan bo’lishi kerak. SHulardan birontasining kamayishi tolaning texnologik qiymatini pasayishiga olib keladi. Ba’zan asosiy bel- gilaridan biri boshqalari hisobiga juda rivojlangan bo’lishi mum- kin. Bunday hol ko’proq ivitish jarayonini noto’g’ri uyushtirish natijasida kelib chiqishi mumkin. Agar ivitish jarayoni oxiriga yetkazilmagan bo’lsa, u holda tolani o’rab turgan va parenxima to’qimalari parchalanmagan bo’lgani uchun tolaning pishiqligi yuqori bo’ladi. Lekin bunday tola dag’al va qiyin ajraladigan bo’ladi. Bunday toladan yaxshi material to’qib bo’lmaydi hamda undan tayyorlangan buyum tezda yirtilib ketadi. Agar ivish jarayoni o’tib ketsa, tola juda yumshoq va ingichka bo’lib, pishiqligi pasayib ketadi. Bunday toladan sifatli ingichka ip va chidamli gazlama to’qib bo’lmaydi.