1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

26- MAVZU.
O’quvchilarni kesim va qirqim bajarishga o’rgatish.
Kesim va qirqimlar detal ichki shakli - bo‘shliq, teshik, o'yiq va boshqalami chizmada tushunishni yengillashtiradigan va chizmalarda qoilaniladigan eng asosiy shartliklardan biridir. O'quvchilaming kesimtar va qirqimlar mavzusini o ‘zlashtirishlari birmuncha murakkabligini hamda uning o‘quvchilaming grafik savodxonligida muhim ahamiyatga egaligini e'tiborga olib, o‘qituvchi mashg‘ulotlarda ko‘rgazmali vositalardan o‘rinli foydalanishga aiohida ahamiyat berishi kerak. 0‘quvchilarga shtrix chiziqlami ishiatili&hi oddiy tuzilishidagi detallami tasvirlash uchun qoMlaniladigan xususiy hoi ekanügi tushunarli bo‘lishi kèrak. Tuzilishi murakkab detallarda shtrix chiziqlar chizmani «berkitib», uni o*qish va aniq tasaw ur qilishni qiyinlashtiradi. Kesim va qirqimlami qo‘llanilishi chizmani ko‘rinmas kontur chiziqlaridan holi qilib uning yaqqolligini oshirib, sermazmun qiladi. Umumta'lim maktablarida asosan oddiy (gorizontal, profil, frontal hamda mahalliy) qirqimlar o ‘rganiladi. Qirqimda yupqa devor va kegaylami tasvirlash maxsus hollarga tegishlidir. Maktab chizmachilik kursida chiqarilgan va ustiga chizilgan kesimlar haqida umumiy ma’lumotlar berib o'tish ko‘zda tutilgan. Ushbu mavzuni o'rganishda ko‘rgazmali qo‘ilanmalar - yirik o'lchamli detallaming namoyish qilinadigan modellari va shuningdek, ekran vositalarining ahamiyati juda katta. 0‘quv vaqtining yetishmasligini hisobga olib, ekran vositalaridan kadr va fragmentlaming eng zarurini sinfda namovish qilish uchun tanlab olish kerak.

KESIMLAR MAVZUSINI 0 ‘RGATISH METODIKASI.

O'qituvchi mavzuni o‘quvchilarga kesimlaming ahamiyatini tushuntirishdan boshlashi tavsiya qilinadi. pichoq chizmasini o‘quvchilar bilan birgalikda tahlii qilish orqali ko‘p hollarda buyum shakli haqida bitta, ikkita, uchta ko‘rinishlar, hattoki uning yaqqo! tasviri bilan ham to‘liq ma'lumot olish imkoni bo‘lmasligi mumkin ekan degan xulosagakelinadi. Bunda pichoqning dastasi ovalsim on yoki dumaloq ham boMishi mumkin. Shuni ta’kidlash mumkinki, ko‘rinishlar sonini orttirish, yaqqol tasvirdan foydalanish bilan ham m uam m oni yechib boMmaydi. Shuning uchun buyumning har bir clcmcntining konstruktiv tuzilishini «ko‘rish» imkonini beradigan butunlay yangi tasvirlash usullariga zaruriyat paydo bo’ladi. Chizmachilik kursida bunday hollarda kesimlar deb nom lanuvchi tasvirlardan foydalaniladi. U m um ta’lim m aktabiarida o lquv dasturiga asosan kesimlar haqida um um iy m a’Iumotlar berilib, o ‘quvchilami ulardan chizmada o‘rinli foydalanishga va to‘g‘ri bajarishga o‘rgatish kokzda tutilgan. Lekin, kasbhunar kollejlaridagi chizm achilik mutaxassislik fani sifatida o ‘rganiladigan sohalarda kesimlar haqida talabalarga chuqur bilim berilishi zarur. Shuning uchun ham kesimlar m avzusini o‘rgatishda fan o'qituvchisi kollej talabalarida ushbu mavzu bo‘yicha bilim va maiakalami shakllantirish m etodikasiga alohida to‘xtalib o ‘tamiz. K esim turlarini tushuntirishda mavzu mazmunini ochib beradigan ko‘rgazm ali qurol (plakat)lardan o‘rinli foydalanish o ‘quvchilarga o'tilayotgan material m ohiyatini oson va to‘g‘ri tushinishlariga yordam lashadi. Bunday plakatlarga misollar keltirilgan. Shu yerda o'qituvchi bu k o ‘rgazma!i vositalar muhokamasiga ortiqcha vaqt sartlam asligi kerakligini uqtirib o ‘tamiz. Buyum shaklini alohida proeksiyaiari bo‘yicha tiklash murakkab psixoiogik jarayon bo‘lib, unda m a'lum darajala shakllangan fazoviy tasavvurga ega bo‘lishlik talab qilinadi. Chizmani o‘qish jarayonida tasvirlangan buyum va uning alohida qismlarining geometrik shaklini aniqlay olish ju d a zarur. Buning uchun chizmada asosiy geometrik jism lar kub va parallepiped, prizma va piramida, aylanish sirtlari: silindr, konus, shar v a toriam ing qanday tasvirlanishini yaxshi bilish zarur. Bunda, bir buyum ning chizmada tasvirlangan hamma proeksiyalarini solishtirib o ‘quvchi uning shaklini tasavvur qilishi mumkin. 0 ‘quvchi buyum shaklini geometrik tahlil qilganda, yoki boshqacha qilib aytsak, chizmani o ‘qiganda, buyumning har bir elementining shaklini va fazoda bir-biriga nisbatan joylashgan vaziyatini aytishi kerak. 0’quvchilarga chizmani o'qishni o‘rgatishda o ‘qituvchi oldida ikkita vazifa turadi. Birinchisi - geometrik jism lar m odeiini aniq farqlab, ulaming nomlanishini to‘g‘ri aytish; hamda tasvirlangan jism ning nomini to 'g ‘ri aniqlab, uning o’lchamlarini ko‘rsata bilishga o‘quvchilarga o'rgatishdan iborat. Bunday hollarda mahalliy qirqimdan foydalaniladi. Qirqim lam ing hamma hollarini tushuntirish metodikasiga batafsil to ‘xtab o'tirm asdan shu mavzulami bayon qilishda qollaniladigan ko‘rgazmali qollanmalar, dinamik plakatlar chizmalarini keltiramiz