1-мавзу: Virusologiya laboratoriyasining tuzilishi va unda ishlash qoidalari

O‘tkir resperator virusli infeksiyalar qo‘zg‘atuvchilari
Resperator –yuqori nafas yo‘lining virusli yuqumli kasalliklari qo‘zg‘atuvchilari tarkibida RNK- va DNK –bo‘lgan turli viruslar oilasi kiradi (1-jadval).
1-jadval .
Virusli o‘tkir resperator yuqumli kasalliklarning qo‘zg‘atuvchilari

Viruslar nomi		Qo‘zg‘atadigan kasalliklari
DNK- viruslar	Adenoviruslar oilasi (Adenoviridae)	Rinit, larengit, traxeobranxitlar, O‘RK, zotiljam, o‘rta quloqning yallig‘lanishi, o‘tkir kon’yuktivit
	Herpesviridae oilasi I-tip uchuq virusi II-tip uchuq virusi Suv chechak va o‘rab oluvchi temiratki virusi	YOsh bolalarda o‘tkir gingivostamatit, gerpetik ekzema kerotokon’yuktivit, gerpetik isitma CHaqaloqlar uchug‘i (qon orqali tarqalgan va jinsiy organlar uchuq) Bolalarda suv chechak, katalarda o‘rab oluvchi temiratki
RNK-viruslar	Orthomyxoviridae oilasi Gripp A viruslari Gripp B va C viruslari	Gripp (epidemiya, pandimiyalar, sporadik xollari) Gripp (sporadik xollari, epidemiyalar)
	Paramyxoviridae oilasi Paragripp viruslari, Nyukastl, respirator sinsital virus (RSV) Tepki virusi Qizomiq virusi	O‘tkir resperator kasalliklar (O‘RK) Tepki Qizomiq
	Coronaviridae –oilasi Korona viruslar	O‘tkir resperator kasalliklar (O‘RK)
	Picornaviridae oilasi Rinoviruslar A10, A21, A24, A2, A4, A5 Koksaki viruslari va boshqalar ESNO20 virusi va boshqalar	Rinitlar,bronxitlar, o‘tkir resperator kasalliklar (O‘RK) Gerpangin va O‘tkir resperator kasalliklar (O‘RK)
	Reoviridae oilasi Rioviruslar	O‘tkir resperator kasalliklar (O‘RK), zotilja, bronxitlar

Ular organizimga faqat yuqori nafas yo‘llarining shilliq qavvati orqali kirish xususiyatlari va laboratoriya diognostika prinsiplarining umumiyligi tufayli bir gruppaga kiritilgan.
1-jadvalda keltirilgan viruslar asosan yuqori nafas yo‘llarini shikastlaydi. Biroq, ulardan ayrimlari kishi organizimining boshqa to‘qima va organlarini ham shikastlashi mumkin. Qator viruslar masalan tepki faqat so‘lak bezlarini, o‘g‘il bolalarda moyak to‘qimalarini va boshqa organlarni, qizilcha virusi esa limfa tugunlari sistemasini, homilador ayollarda homilani, gerpes viruslar teri va jinsiy organlarni ham shikastlaydi.
YUqori nafas yo‘llarining (resperator) virusli, virus + bakteriya , virus + mikoplama bilan birgalikda aralash infeksiyalar juda xarakterliki, bularni laboratoriya diognostikasida bu xususiyatni xisobga olish zarur. SHuning uchun burin-halqumdan olingan surtma va chayindilar, o‘pka shikaslanganda esa bolg‘am va bronxlar chayindisi tekshiriluvchi material bo‘lib hisoblanadi.
Uchuq va suvchechak kasalligida viruslar og‘iz bo‘shlig‘ining shilliq qavati, teri va jinsiy organlardagi toshmalarda bo‘ladi. Virusemiya, yuqorida yozilgan viruslar qo‘zg‘atgan yuqumli kasalliklarning eng og‘ir formalarida, shuningdek qizomiq, tepki, qizilcha, suvchechak kabi bolalar yuqumli kasalliklarida kuzatiladi.
O‘tkir resperator kasalliklar (O‘RK) laboratoriya diognostikasi tezkor (ekspress) usullar, chunonchi: immunolflyuoressensiya va rinotsitoskapiya (DNK-gibridizatsiya, PZR ham qo‘llanilmoqda) nihoyatda keng qo‘llaniladi va 2-3 soat davomida taxmitniy diognoz qo‘yish imkonini beradi. Gripp v O‘RK larda serorlogik diognostika retrospektiv xarakterga ega bo‘ladi, chunki antitelalar rekonvalissent davrida (kasallik tuzalgandan kiyin 2-3 haqta kiyin) ko‘payyadi. Serodiognostika uchun GART, KBR, IFA, immunobloting va virusli neytrallash reaksiyalaridan foydalaniladi.