1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

 
1. Pulning iqtisodiy va psixologik mohiyati
Zamonaviy yondashuvning o'ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, zamonaviy 
iqtisodchilar daromadlar va jamg'armalar tizimining psixologik tahlilini "pul" 
toifasini - "daromad" va "jamg'arma" tushunchalarining asosiy tamoyillarini 
o'rganish bilan bog'lashga intilishadi. Ayirboshlash vositasi sifatida pul pulning eng 
keng tarqalgan shakllaridan biridir. Ayirboshlash vositasi - so'zning tom ma'noda bir 
tovarni boshqasiga almashtirish jarayonida qo'llaniladigan vositachi narsa. Pulni 
oldi-sotdi operatsiyalarida hamma tan olgan vositachi sifatida foydalanish 
ayirboshlash jarayonini yanada samaraliroq qiladi. Pul, shuningdek, qiymat ombori 
sifatida mavjud. Agar pul ayirboshlash va to'lov sifatida qabul qilingan bo'lsa, u 
holda u qiymat ombori yoki qiymat jamg'armasi bo'lishi mumkin. Zamonaviy 
jamiyatda pul tobora ko'proq yuksalish vositasiga aylanmoqda. 
Pul vositasini psixologik baholashda mavjud yondashuvlar orasida to'rtta nisbatan 
mustaqil variantni ajratish odatiy holdir: 
• Inson hayotining turli bosqichlarida pulni ularni idrok etish nuqtai nazaridan talqin 
qilish.
• Iqtisodiy organizm faoliyatidan kelib chiqadigan chiqindilarning bir turi sifatida 
pulni psixoanalitik talqin qilish.

---

• Pulga ramziy ayirboshlash vositasi sifatida munosabatda bo'lish. 
• O’rgatish (ta’lim) effekti bilan bog'liq, psixologiyada qabul qilingan 
yondashuvlardan biriga asoslangan pul hodisasining tavsifi
Yuqorida aytib o'tilgan variantlardan oxirgisi eng katta qiziqish uyg'otadi. Ushbu 
pozitsiyaga ko'ra, inson uchun pul umumiy ehtiyoj sifatida umumiy 
rag'batlantiruvchi printsip bo'lib xizmat qiladi. 
Darhaqiqat, pulga bo'lgan talabni qondirish amerikalik ijtimoiy psixolog A. Maslou 
tomonidan "ehtiyojlar piramidasi" ko'rinishida tizimlashtirilgan istak va 
so'rovlarning aksariyat qismini bajarish imkoniyatini yaratadi. Ushbu grafik 
tuzilmada pul ham ehtiyojlar bo'laklaridan biriga o'xshab qolishi mumkin. Shu bilan 
birga, bu turdagi istaklarning universalligi insonning boshqa ehtiyojlari bilan bog'liq 
muammolarni bir vaqtning o'zida hal qilish imkoniyatidan iborat. Biroq, qiziqarli 
psixologik tafsilot bor. Biror kishiga bir ehtiyojni qondirishga yordam berib, pul 
avtomatik ravishda boshqasini kuchaytiradi - "sariq metall" ning o'ziga bo'lgan 
ehtiyoj
. Bu jarayon individual mustaqillik tushunchasi bilan uzviy bog‘liq. Shunday 
qilib, insonning odatiy ehtiyojlaridan biri xavfsizlik hissidir. Masalan, pullik asosda 
u o'zi uchun o'z xavfsizligi holatini yaratishi mumkin. Biroq, shu bilan birga, ba'zi 
holatlardan mustaqillik boshqalarga, ya'ni pulga qaramlikning kuchayishi evaziga 
erishiladi.
Shunday qilib, zamonaviy dunyoda pul o'zining asl, tabiiy moliyaviy 
mohiyati bilan bir qatorda, pul boyligi egasi qiyofasining ko'rsatkichi, bu qiyofaning 
tasdig'i sifatida ikkinchi, vakillik, aslida sof psixologik mohiyatni ham egalladi.