1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

Evristika - odamlar ko'pincha ijodiy, ongsiz fikrlash asosida qaror qabul qilishadi, bu 
har doim ham mantiqiy jihatdan to'g'ri emas. 
 Istiqbollar nazariyasi. 
 Yo'qotishdan qo'rqish. 
 Ko’ngil qolishi (umidsizlik). 
 Status-kvo bo’yicha noto’g’ri fikr. 
 O’yinchi hatosi. 
 Xudbin tarafkashlik (egoizmni ma’qullash). 
 Pul illyuziyasi. 
Freymlar - insonlar ma'lum xosidalarda (holatlarda) tushunish va harakat qilish uchun 
semantik doiradan (ramkadan) foydalanadi. 
 Freym. 
 Mental hisob. 
 Bog’lanish (привязка) effekti. 
Bozor samarasizligi - bozorda turli xil anomaliyalarga olib keladigan qarorlarni qabul 
qilishdagi xatolar, shu jumladan narxlarning noto'g'ri o'rnatilishi, resurslarning 
samarasiz taqsimlanishi. 
Iqtisodiy xatti-harakatlardagi anomaliyalar: 
 Afzallik effekti. 
 Egalik effekti. 
 Adolatsizlikni qabul qilmaslik. 
 O'zaro foyda. 
 Vaqtlararo iste'mol. 
 Joriy iste'molni afzal ko'rish. 
 Impulsli investitsiya. 

---

 Ochko'zlik va qo'rquv. 
 Poda harakati. 
 Cho'kib ketgan xarajatlar tuzog'i. 
Bozor narxlari va daromadlaridagi anomaliyalar: 
 Qimmatli qog'ozlar daromadliligi (rentabelligi) sirlari. 
 Samarali ish haqi to’lash darajasi gipotezasi. 
 Narxlarning qattiqligi. 
 Arbitraj operatsiyalari uchun limit (chegara). 
 Dividendlar tuzog'i. 
 Sekin-asta kamayib borayotgan "quyruq" bilan taqsimlash (haddan tashqari oshirib 
(o’tkazib) yuborishga moyillik). 
 Kalendar effekti. 
Iqtisodiy xulq-atvorni hisobga olgan holda, olimlar, qoida tariqasida, tahlil qilish uchun 
bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan uchta tarkibiy qismni ajratadilar: 
1) оdam qaror qabul qilishidan oldin, odatda unda idrok etish, anglash, vaziyatni 
tushunish, ya'ni kognitiv (bilish bilan bog’liq) tarkibiy qismlari keladi; 
2) tuyg'ular bilan 
ranglangan (yo’g’rilgan)
sub'yektiv munosabat, ya'ni affektiv 
(hissiy) komponentlar; 
3) harakat yoki aksincha, uni tarkibi, ya'ni konativ (amaliy-dinamik) komponentlar. 
Iqtisodiy nazariyaning xulq-atvor iqtisodiyoti doirasida hal qilinadigan asosiy 
muammolari: 
a) kutilayotgan foyda nazariyasi uchun mustaqillik aksiomasining haqiqatga mos 
kelmaydigan sharti (asosi): iste'molchining tanlovini aniqlash uchun faqat 
alternativalar to'plamini bilish yetarli emas – qaror qabul qilingan vaziyatni ham 
hisobga olish kerak, chunki agent o'z yutuqlari va yo'qotishlarini hozirgi muhit 
sharoitlariga qarab har xil baholashi mumkin; 
b) barcha tovarlarning bir xilligiga doir zarur shart/asos (dastlabki zaxira effekti: 
agent dastlab olgan (oldindan ega bo’lgan) ne'matlarini almashish orqali olishi 

---

mumkin bo'lgan boshqa narsalardan ko'ra ko'proq qadrlaydi; shunday qilib, 
boshlang'ich zaxira nuqtasi atrofida nostandart vaziyatlar yuzaga keladi); 
v) inson xotirasi va hisoblash qobiliyatining nomukammalligi, eng yaxshi natijaga 
erishmaslikka olib keladi. 
g) diskontlash muammosi (aslida agentlar uzoq muddatli kelajakni rejalashtirishdan 
ko'ra qisqa muddatli manfaatlarga ko'proq e'tibor berishadi).