1-mavzu. Yangi davr g‘arb falsafasi kursining predmeti va vazifalari (2 soat). Reja

---

1-MAVZU. YANGI DAVR G‘ARB FALSAFASI 
KURSINING PREDMETI VA VAZIFALARI (2 soat). 
REJA: 
1. Yangi davr G‘arbiy Yevropa falsafasi kursining predmeti va vazifalari. 
2. Yangi davr G‘arbiy Yevropa falsafasi kursining о‘ziga xos xususiyatlari. 
3. Yangi davr G‘arbiy Yevropa falsafasi kursining jahon falsafasi rivojiga 
qо‘shgan hissasi. 
 
Falsafa tarixida Yangi davr G‘arb falsafasi alohida о‘rin tutadi. Bu davr 
falsafasi g‘oyat murakkab va xilma-xil fikrlarga boy bо‘lib, turlicha maktablar va 
qarashlarni о‘z ichiga oladi. Bu davrda insonlar hayotida, ong taraqqiyotida, 
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotda misli kо‘rilmagan tarixiy voqealar bо‘ldi. 
Bular barchasi insonning dunyoga bо‘lgan munosabatini о‘zgartirib, dunyoni 
yangicha chuqurroq о‘rganish va bilimni hayotga tatbiq qilishga undadi. Ayni 
vaqtda insonning tutgan о‘rnini, mohiyatini, о‘zligini va ichki dunyosini tо‘laroq 
о‘rganishga imkon yaratildi. Tabiatshunoslik rivoji shunchalik ilgarilab ketdiki, 
mikro va makrodunyoni tadqiq qilish, kosmosga odam uchirish kabi masalalar 
insonni hayratga solarli darajaga yetdi. Shu bilan birga tabiatshunoslikning rivoji 
yangi-yangi muammolarni ham keltirib chiqardi. Bular ichida inson muammosi, 
xususan, uning ichki dunyosi, borlig‘i, mohiyati va uning falsafiy tahlili kabi 
masalalar dolzarbligi bilan faylasuflar diqqat-e’tiborini jalb qilmoqda. 
G‘arbiy Yevropada iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlar: 

Qishloq xо‘jaligida – lendlordizm-yirik yer egalarining mavjudligi; 

Ishlab chiqarishda – mayda hunarmandlarning о‘rnini manufakturalar 
egallaydi. 
XVIII asr ikkinchi yarmida manufakturalarni о‘rnini fabrikalar egalladi – bu 
ijtimoiy munosabatlarni о‘zgartirib yubordi. Burjuaziya boy bо‘lib, mavqei 
mustahkamlanib bordi. 

Ichki-tashqi oldi-sotdi munosabatlari rivojlandi; 

Shaharlar kо‘paydi, aloqa yо‘llari, vositalari rivojlandi. 
Siyosiy hayot: 

1688-1689 yillarda davlat tо‘ntarilishi bayrog‘i ostida; 

Yirik mulkdor-aristokratlar bilan yirik burjuaziya о‘rtasida kelishuv 
munosabatlari mavjud; 

Ularning dunyoqarashi deistik xarakterga ega bо‘ldi; 

Ortodoksal xristianlikni inkor etadilar va “tabiiy din” tarafdori bо‘ladilar; 

Xudoni tabiat va jdamiyat hayotiga aralashuvi inkor etiladi; 

Diniy e’tiqodni g‘ayritabiiy manbalari tanqid qilinadi; 

Ingliz ma’rifatchiligining asosiy xususiyatlari – dinni deizm pozitsiyasidan 
turib inkor etadilar; 

“Xudo – shaxssiz dunyoning birinchi sababidir.” 

Ingliz hurfikrligi va ma’rifatparvarligi cherkovga qarama-qarshi turadi; 

Anglikan cherkovi aqidalari davlat dini sifatida, maktab va universitetlarda 
katta ta’sir kuchiga ega edi. 

---

1689 yilda “E’tiqodiy bag‘rikenglik akti” qabul qilindi, ya’ni anglikan 
cherkoviga tegishli bо‘lmagan shaxslarni huquqlarini tan olinishi (nonkorformist) 
– lekin ular kо‘pgina fuqarolik huquqlaridan mahrum edilar; 

Davlat tashkilotlarida ishlay olmas edilar; 

Faylasuf-deistlar ham quvg‘inlikka uchraganlar; 

Olimlar va yozuvchilar ham; 

XVIII asr ingliz falsafasining asosiy xususiyati – 

Gobbs va Lokk falsafasini tarafdorlari – Toland, Kollinz, Pristli. 

Idealistik bilish nazariyasini rivojlantiruvchilar – Berkli, Yum. 
Mazkur davrda о‘z ta’limotlarini keng yoyilishini istagan ma’rifatparvarlar 
о‘z g‘oyalarini sodda-tushunarli shaklda ifodalashga harakat qilganlar.Ularning 
fikriga kо‘ra, baxtsizlikning asosiy sababi insonlarning johilligidadir, deb 
bilganlar. Shuning uchun ham ulardan qutulish uchun xalqni ma’rifatli qilish 
kerak, deb hisoblaganlar. 
Ma’rifatparvarlar ta’limotining asosida insoniy tafakkur qudratiga katta 
ishonch yotar edi. Faqatgina ana shu qudrat hayotni о‘zgartirishga qodir. 
Shuningdek ular din va cherkovni qat’iy tanqid qilganlar. Din va cherkov insoniy 
tafakkur rivojini cheklaydi, erkinligini bо‘g‘adi, deb hisoblaganlar (1-jadval). 
bо‘lgan intilishi va qondirilishi.