1-Ámeliy jumís waqíTLÍ HÁm fazalíq kommutaciyalaw bloklaríNÍŃ DÚziliw principin úyreniw

Cifrlı kommutaciyalaw sistemasınıń kommutaciya maydanın dúzilisi. Keńislik-waqıt kommutaciyalaw blokinıń dúziliw principleri
Keńislik bolıwǵa tiykarlanǵan halda qurılǵan kommutaciyalaw maydanı (KM) tek keńislik belgi menen xarakterlenedi hám ol ornatılǵan jay bir yamasa bir neshe koordinatalar menen anıqlanadı. Olardıń hár biri tek keńislik belgisine iye. Biraq elektron ATSlarda tıǵızlastırılǵan liniyalar isletiledi. Olardıń hár bir kanalında tek ǵana keńislik belgisi emes, bálki waqıt belgisi de isletiledi. Impuls - kodlı modulyaciya (IKM) ǵa iye bolǵan uzatıw sistemalarında hár bir kanal, tıǵızlastırılǵan liniya jaylasıwın kórsetiwshi keńislik belgisi hám kanaldıń waqıt boyınsha jaǵdayı menen xarakterlenedi.
Kanallardı waqıt boyınsha ajıratıw, impulsli modulyaciyalardıń qandayda bir túri járdeminde ámelge asadı. Impulsli modulyaciyada signal úzliksiz (analog) kóriniste uzatılmay, diskret bahalar (impulslar) kórinisinde uzatıladı. Uzatılıp atırǵan signaldıń bir jıldamlıq máwrit ma`nisin hár túrlı usıl menen sáwlelendiriw múmkin, mısalı:impuls amplitudası, amplituda impulsli modulyaciya (AIM), impulstıń dawam etiw waqti (keńligi), keń impulsli modulyaciya (KIM), noqatqa salıstırǵanda waqıt boyınsha impulstıń jaǵdayı, faza impulsli modulyaciya (FIM) hám taǵı basqalar usılar qatarında. Basqasha sóz benen aytqanda kanallardı waqıt boyınsha ajıratıw usılı qollanılǵanda sóylesiw tokları kommutaciyası analog formada emes, cifrlı kóriniste ámelge asırıladı. Analog signaldı cifrlı signalǵa aylandırıwda joqarıda kórilgen analog usıllar (AIM, KIM, FIM) emes bálki cifrlı usıllarda keń tarqalǵan. Cifrlı ózgertiw usıllarına, impuls-kodlı modulyaciya (IKM), delta modulyaciya (DM) hám basqalar kiredi.
IKM járdeminde analog signaldı cifrlıǵa ózgertiw procesi ush izbe-izliliktegi processten ibarat:waqıt boyınsha analog signaldı diskretlaw, diskret bayanatlardı qáddi boyınsha kvantlaw hám kvantlanǵan bahalardı kodlaw.
Diskretlaw procesi, Kotelnikov teoremasına qaray amplituda-impulsli modulyaciya (AIM) járdeminde ámelge asadı. Bunday halda tákirarlanıw dáwiri T (yamasa diskretlaw jiyligi f<sub>g</sub> ) hám impuls dawam etiw waqti τ parametrleri menen impulslar izbe-izligi payda boladı. Impulslar izbe-izliginiń diskretlaw jiyligi, buzılıwlarsız sóylesiw spektrin uzatıwdı támiyinlew ushın jeterli qáddinde joqarı bolıwı kerek.
Kotelnikov teoremasina muwapıq, 0 den f<sub>max</sub>ge shekem bolǵan jiylik spektri menen shegaralanǵan hár qanday signaldı, izbe-iz jaylasqan diskret bahalar kórinisinde uzatıw múmkin. Diskeretlew jiyligi uzatılıp atırǵan signaldıń eń joqarı jiyliginen shama menen eki ret úlken bolıwı kerek: fg≥2 fmaks. Mısal jol menende 1.2-suwretde IKM quralı járdeminde analog signaldı cifrlı signalǵa aylandırıw Principi (a) analog signal, b) impulslar izbe-izligi yaǵnıy diskret signal, v) bolsa diskretlew hám kvantlaw procesi) keltirilgen. Birinshi diskretlewshi signal járdeminde analog signal diskret bahalarǵa ajratıladı, yaǵnıy AIM ámelge asıriladı.
Kvantlaw ilajında, hár bir (bir jıldamlıq) diskret AIM signaldıń amplituda ma`nisin anıqlaw ushın kvantlaw shkalası islep shıǵıladı. Shkala, qáddiler sanınıń kodlı sistemasına baylanıslı. Eger eki tıyanaqlı kod isletilse, kvantlaw qáddileri sanı “2” anıqlanadı. Mısal ushın kodlı elementler sanı n=3 bolsa, ol jaǵdayda 23=8, sonday eken segiz júzege iye 0... ...7. Bunda kvantlaw qádemi ∆. Liniyaǵa ekilik kodtıń amplituda betin nomeri uzatıladı (1.2.g-súwret).
Qabıllaw punktinde uzatılǵan úzliksiz signaldıń diskret bahaları qayta tiklenedi. Biraq qabıl etilgen bahalardıń barlıǵı da úzliksiz signaldıń amplituda bahalarına uyqas túsebermeydi. Sebebi kvantlaw processinde payda bolǵan buzıwlar (kvantlaw shawqımları) signal menen birge liniyaǵa túsedi. Bunı kemeytiw ushın kvantlaw qádemi kishreytiriledi.
Hár bir impuls tákirarlanıw dáwiri (T) dıń tek bir bólegin iyelegeni ushın, onıń artınan basqa signal informaciyasın uzatıw múmkin. Olar waqıt boyınsha jıljıtılıp uzatıladı, sonday eken waqıt boyınsha jıljıǵan bir neshe kanallardı payda etiw múmkin.
Hár bir kanalǵa birdey tákirarlanıw jiyliklı, biraq waqıt boyınsha jıljıǵan anıq impulslar izbe-izligi beriledi, telefon signalları ushın sóylesiw jiyliginiń eń úlken ma`nisi f_maks=3400 Hz ge teń bolǵanlıǵı sebepli, impulslardıń tákirarlanıw jiyligi fg≥2 f_maks=2 x3400=6800 Hz, 600 Hz filtrlew aralıǵı (2 x600=1200 Hz) tı esapqa alǵanda bolsa fg = 8 KHz dep qabıl etilgen, bunda tákirarlanıw dáwiri
T_s=1/ f_g=1/8x10³=125 mks;
Házirgi waqıtta ShTT jalǵanıwshı liniyaları retinde IKM-30 (sixronizaciya hám signalızaciya signalların uzatıw inabatqa alınsa 32 kanal intervalına iye bolǵan) sisteması keń tarqalǵan. Bul sistemada 256 kvantlaw júzesi qabıl etilgen. Elektron ATSlardıń KM sol sistema tiykarında qurılǵan, yaǵnıy bunda tıǵızlastırılǵan liniyalar kommutaciyasi ámelge asıriladı.
Tap sol kózqarastan bunday sistemalarda eki túrdegi kommutaciyalaw ámelge asıriladı:keńislikdegi (F) hám waqıt boyınsha (v).
Keńislikdegi kommutaciyalawda, waqıt boyınsha kanaldı ózgertirmesten anıq kiriw hám shıǵıw arqalı IKM traktları arasında jalǵaw ornatıladı (1.4-súwret).

1.2-súwret. IKM principi



1.3-súwret. Waqıt boyınsha ajıratılǵan kanallardı payda etiw
Sonday eken kommutaciyalaw tek bir koordinatnı, Si-IKM traktı nomerin isletip ámelge asıriladı. Waqıt boyınsha kommutaciyalaw bir IKM traktınıń waqıt boyınsha ajıratılǵan kanalları arasındaǵı jalǵanıwdı támiyinleydi (1.5-súwret).

1.4–súwret. Fazalıq kommutaciya

7.5-súwret. Waqıt boyınsha kommutaciyalaw

FK blokları, multipleksor, demultipleksor elektron giltler bazası tiykarında, waqıt blokları bolsa operativ dinamikalıq yad apparatları bazası tiykarında qurıladı.

1.6-súwret. v-F-v kommutaciya maydanı

Sebebi i waqıt boyınsha ajıratılǵan kanaldı waqıt boyınsha ajıratılǵan kanal menen kommutaciyalaw ushın i-j waqıt dawamında informaciyanı saqlap turıw kerek. ATSke kóplegen IKM traktları jalǵanǵanda, waqıt hám keńislik usılları birgelikte qollanılatuǵın hár túrlı KM isletiledi. Bul ishki tosıqtı kemeytiw imkaniyatın beredi.
1.6-suwrette waqıt-keńislik-waqıt Principinde qurılǵan KM keltirilgen. Waqıt boyınsha kommutaciya bloklari sanı 1... ..... L. Hár birinde 32 dana waqıt boyınsha ajıratılǵan kanallar bar. Keńisliktegi kommutaciyalaw blokı LxL parametrge iye. Hár birinde 32 dana waqıt boyınsha ajaratilgan kanal bar. Waqıt boyınsha kommutaciyalaw, qálegen waqıt boyınsha ajıratılǵan kanaldan qálegen waqıt boyınsha ajıratılǵan kanalǵa informaciyanı ótkeriw imkaniyatın beredi. Keńisliktegi kommutaciyalaw, qálegen IKM traktına informaciyanı ótkere aladı.