1. Miqyos samarasidan foydalanishni ta`minlash Miqyos samarasidan foydalanish

2. Miqyos samarasidan foydalanish
Miqyos iqtisodlari o'lchovning rentabelligini nazariy iqtisodiy tushunchasi bilan bog'liq va ularni osonlikcha aralashtirish mumkin. Miqyos iqtisodlari firmaning xarajatlarini nazarda tutadigan bo'lsa, miqyosga qaytish uzoq muddatli (barcha yozuvlar o'zgaruvchan) ishlab chiqarish funktsiyasidagi kirish va chiqim o'rtasidagi munosabatni tavsiflaydi. Ishlab chiqarish funktsiyasi mavjud doimiy agar barcha kirishni ba'zi bir nisbatga oshirish mahsulotning aynan shu nisbatga ko'payishiga olib keladigan bo'lsa, masshtabga qaytadi. Qaytishlar kamayish agar, aytaylik, kirishni ikki baravar oshirish natijasida hosil bo'lgan mahsulotdan ikki baravar kam bo'lsa va ortib bormoqda agar chiqadigan mahsulot ikki baravar ko'p bo'lsa. Agar matematik funktsiya ishlab chiqarish funktsiyasini ifodalash uchun ishlatilsa va agar u ishlab chiqarish funktsiyasi bo'lsa bir hil, masshtabga qaytish funktsiyaning bir xillik darajasi bilan ifodalanadi. Miqyosga doimiy qaytish bilan bir hil ishlab chiqarish funktsiyalari birinchi darajali bir hil bo'lib, shkalaga ortib boruvchi rentabellik birdan bir xillik darajalari bilan, shkalaga kamaygan rentabellik esa bir xillik darajalari bilan ifodalanadi.
Agar firma barcha kirish bozorlarida mukammal raqobatchisi bo'lsa va shu tariqa uning barcha ma'lumotlar birligining narxlari firmaning qancha ma'lumotni sotib olishiga ta'sir qilmasa, u holda ishlab chiqarishning ma'lum darajasida firma ekanligini ko'rsatish mumkin. miqyosli iqtisodiyotga ega va agar u faqat miqyosga qaytish darajasi ortib borayotgan bo'lsa, shkaladagi disekonomiyalarga ega, agar u kamayib borayotgan miqyosga qaytadigan bo'lsa va shkala bo'yicha doimiy rentabellikga ega bo'lsa, unda na iqtisodlar, na disekonomiyalar mavjud.[29][30][31] Bunday holda, bilan mukammal raqobat ishlab chiqarish bozorida uzoq muddatli muvozanat uzoq muddatli o'rtacha xarajatlar egri chizig'ining minimal nuqtasida (ya'ni iqtisodiyot va o'lchov nomutanosibliklari chegarasida) ishlaydigan barcha firmalarni qamrab oladi.
Agar firma kirish bozorlarida mukammal raqobatchi bo'lmasa, u holda yuqoridagi xulosalar o'zgartiriladi. Masalan, ba'zi bir ishlab chiqarish darajalarida miqyosga qaytish ortib borayotgan bo'lsa, lekin firma bir yoki bir nechta kirish bozorlarida shunchalik katta bo'ladiki, kirishni sotib olishni ko'paytirish kirishning birlik narxiga olib keladi, shunda firma bo'lishi mumkin ishlab chiqarish darajasining ushbu diapazonidagi miqyosning nomutanosibligi. Aksincha, agar firma mahsulotga katta chegirmalarni olishga qodir bo'lsa, u holda ushbu ishlab chiqarish oralig'ida ishlab chiqarishdagi pasayish rentabelligi bo'lsa ham, u ishlab chiqarish darajalarining ayrim oralig'ida miqyosli iqtisodga ega bo'lishi mumkin.
Aslida, masshtabga qaytadi o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishiga murojaat qiling kirish va chiqish. Shuning uchun bu munosabatlar "jismoniy" so'zlar bilan ifodalanadi. Ammo o'lchov tejamkorligi to'g'risida gap ketganda, o'rtacha ishlab chiqarish tannarxi va o'lchov o'lchovi o'rtasidagi munosabatlar hisobga olinadi. Shuning uchun miqyos iqtisodiyotiga kirish narxlarining o'zgarishi ta'sir qiladi. Agar kirish narxlari firma tomonidan sotib olingan miqdorlar bilan bir xil bo'lsa, shkala va o'lchov tejamkorligining ortib borishi tushunchalarini ekvivalent deb hisoblash mumkin. Ammo, agar kirish narxlari kompaniya tomonidan sotib olingan miqdorlarga nisbatan farq qilsa, shkala rentabelligi va shkala tejamkorligini farqlash kerak. O'lchov tejamkorligi tushunchasi miqyosga qaytishdan ko'ra umumiyroqdir, chunki u sotib olingan buyumlar miqdori ishlab chiqarish miqyosidagi o'zgarishlarga qarab o'zgarib turganda, materiallar narxining o'zgarishi mumkin.[32]
Adabiyot, raqobatbardoshligi tufayli, deb taxmin qilgan teskari kim oshdi savdosi va arzon narxlar va past marjlarni qoplash uchun etkazib beruvchilar umumiy daromadni saqlab qolish yoki ko'paytirish uchun ko'proq hajmlarni qidirmoqdalar. Xaridorlar, o'z navbatida, katta hajmlar natijasida yuzaga keladigan tranzaktsion xarajatlar va o'lchov tejamkorligidan foyda ko'rishadi. Natijada, ko'plab tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, etarli miqdordagi etkazib beruvchilarni jalb qilish uchun etarli foyda olish va xaridorlarga qo'shimcha xarajatlarni qoplash uchun etarli miqdorda tejashni ta'minlash uchun xaridlar hajmi etarlicha yuqori bo'lishi kerak.[33]
Ammo, ajablanarli darajada Shalev va Asbyorns o'zlarining tadqiqotlarida davlat sektori xaridorlari tomonidan davlat sektorida o'tkazilgan 139 teskari kim oshdi savdosiga asoslanib, kim oshdi savdosi hajmi yoki miqyosi tejamkorligi kim oshdi savdosining muvaffaqiyatli bo'lishiga olib kelmaganligini aniqladilar. Ular kim oshdi savdosi hajmi raqobatbardoshlik bilan ham, ishtirokchilar soni bilan ham bog'liq emasligini aniqladilar, bu esa kim oshdi savdosi hajmi qo'shimcha raqobatni kuchaytirmasligini ko'rsatdi. Shu bilan birga, ularning ma'lumotlari mahsulotlarning keng assortimentini o'z ichiga olganligini va har bir bozorda raqobat darajasi sezilarli darajada o'zgarib turishini ta'kidladilar va bir xil mahsulotni sotib olayotganda ushbu topilmalar bir xil bo'lib qoladimi yoki yo'qligini aniqlash uchun ushbu masala bo'yicha qo'shimcha tadqiqotlar o'tkazilishini taklif qilishdi. ham kichik, ham katta hajmlar uchun. Raqobat omillarini doimiy ravishda ushlab turish, kim oshdi savdosi hajmini oshirish raqobatni yanada oshirishi mumkin.[33]
Iqtisodiy tahlil tarixidagi miqyosli iqtisodlar
Klassik iqtisodchilarning miqyosi iqtisodiyoti
Ning afzalliklarini birinchi tizimli tahlil qilish mehnat taqsimoti statik va dinamik ma'noda miqyosli iqtisodlarni yaratishga qodir bo'lgan mashhur Birinchi Kitobda mavjud edi Xalqlar boyligi (1776) tomonidan Adam Smit, odatda asoschisi hisoblanadi siyosiy iqtisod avtonom intizom sifatida.
John Stuart Mill, ishiga murojaat qilgan holda, uning printsiplari birinchi kitobining IX bobida Charlz Babbig (Mashinalar va fabrikalar iqtisodiyoti bo'yicha), ishlab chiqarish birlashmasining ortib borayotgan rentabelligi va ishlab chiqarish ko'lami o'rtasidagi munosabatlarni keng tahlil qiladi.
Marksdagi o'lchov iqtisodiyoti va tarqatish oqibatlari
In “Das Kapital ” (1867), Karl Marks ga ishora qilmoqda Charlz Babbig, miqyos tejamkorligini keng tahlil qiladi va ular kapitalning tobora o'sib boruvchi kontsentratsiyasi asoslaridan biri ekanligi haqida xulosa qiladi. Marksning ta'kidlashicha, kapitalistik tizimda ish jarayonining texnik shartlari doimiy ravishda inqilob qilinib, ishlab chiqarish kuchini takomillashtirish orqali profitsitni ko'paytiradi. Marksning fikriga ko'ra, ko'plab ishchilarning kooperatsiyasi bilan ishlab chiqarish vositalaridan foydalanishda iqtisodiyot va mehnat taqsimotining oshishi hisobiga hosildorlik oshadi. Bundan tashqari, texnika hajmining o'sishi qurilish, montaj va ekspluatatsiya xarajatlarini sezilarli darajada tejashga imkon beradi. Miqyos iqtisodiyotini ekspluatatsiya qilish tendentsiyasi ishlab chiqarish hajmining muttasil o'sib borishini talab qiladi, bu esa o'z navbatida bozor hajmini doimiy ravishda kengaytirishni talab qiladi.[34] Ammo, agar bozor ishlab chiqarish ko'payishi bilan bir xil tezlikda kengaymasa, ortiqcha ishlab chiqarish inqirozlari yuzaga kelishi mumkin. Marksning fikriga ko'ra kapitalistik tizim miqyos iqtisodiyotiga bog'liq bo'lgan ikkita tendentsiya bilan tavsiflanadi: tobora ortib borayotgan kontsentratsiyaga va ortiqcha ishlab chiqarish tufayli iqtisodiy inqirozlarga.[35]
Uning 1844 yilda Iqtisodiy va falsafiy qo'lyozmalar, Karl Marks miqyosdagi iqtisodlar tarixiy jihatdan xususiy boyliklarning ko'payib borishi bilan bog'liqligini va bunday kontsentratsiyani oqlash uchun ishlatilganligini kuzatadi. Marksning ta'kidlashicha, yirik iqtisodiy korxonalarga konsentratsiyalangan xususiy mulkchilik tarixiy shartli haqiqat bo'lib, bunday korxonalar tabiati uchun muhim emas. Masalan, qishloq xo'jaligi masalasida Marks e'tiborni nafis erga konsentratsiyalangan mulkchilik tizimini asoslash uchun foydalanilgan dalillarning mohiyati:
Katta quruqlikdagi mulkka kelsak, uning himoyachilari har doim yirik qishloq xo'jaligi tomonidan taqdim etiladigan iqtisodiy afzalliklarni murakkablik bilan aniqlab kelishgan, go'yo bu ustunlik mulkni bekor qilish natijasida emas, go'yo bir narsa uchun, mumkin bo'lgan eng katta kengaytmani oldi va boshqasi uchun faqat o'sha paytda ijtimoiy foyda keltirishi mumkin edi.[36]
Marks erga konsentratsiyalangan xususiy mulk o'rniga, miqyosli iqtisodlarni amalga oshirishni tavsiya qiladi uyushmalar:
Erga nisbatan qo'llaniladigan uyushma keng ko'lamli mulkning iqtisodiy ustunligini baham ko'radi va avvalo erni taqsimlashga xos bo'lgan dastlabki tendentsiyani, ya'ni tenglikni amalga oshiradi. Xuddi shu tarzda, assotsiatsiya endi ratsional asosda, endi krepostnoylik, haddan oshiqlik va mulkning bema'ni tasavvufi vositasida, insonning er bilan yaqin aloqalarini tiklaydi, chunki er xakerlik ob'ekti bo'lishni to'xtatadi va bepul mehnat va bepul lazzatlanish orqali yana bir bor insonning haqiqiy shaxsiy mulki bo'ladi.[36]
Marshallda miqyosi iqtisodiyoti
Alfred Marshall "ba'zilari, ular orasida Kurnoning o'zi" "ichki iqtisodiyotni [...] ko'rib chiqqani ko'rinib turibdiki, ularning binolari muqarrar ravishda har qanday firma yaxshi ish boshlasa, u butun biznesning monopoliyasini qo'lga kiritishi mumkin degan xulosaga keladi. uning savdosi ... ".[37] Marshall ushbu tendentsiyani monopoliyaga cheklovchi omillar mavjud deb hisoblaydi, xususan:
firma asoschisining vafoti va merosxo'rlar uning tadbirkorlik ko'nikmalarini meros qilib olishlari mumkin bo'lgan qiyinchilik;
o'z tovarlari uchun yangi bozorlarga chiqish qiyinligi;
talabning o'zgarishiga va ishlab chiqarishning yangi texnikasiga moslasha olish qiyinligining tobora ortib borishi;
Tashqi iqtisodiyotning ta'siri, ya'ni alohida ishlab chiqarish birligining ishlab chiqarish ko'lami bilan emas, balki butun bir sektor bilan bog'liq bo'lgan o'lchov iqtisodiyotining o'ziga xos turi.[38]
Sraffaning tanqidlari
Piero Sraffa Marshall, ortib borayotgan rentabellik qonunini erkin raqobat gipotezasi bilan ziddiyatga kelmasdan ishlashini asoslash uchun, tashqi iqtisodiyotning butun faoliyat sohasi ishlab chiqarishining o'sishi bilan bog'liq bo'lgan afzalliklarini ta'kidlashga intilganligini kuzatadi. Biroq, "individual firma nuqtai nazaridan tashqi, ammo sanoatning umumiy hajmi bo'yicha ichki iqtisodiyot aniq kamdan-kam uchraydigan sinfni tashkil qiladi". "Har qanday holatda ham, - deydi Sraffa - ushbu turdagi tashqi iqtisodiyotlar mavjud bo'lib, ular marginalist narxlar nazariyasi talab qilganidek, ishlab chiqarishning kichik o'sishi bilan bog'liq emas".[39] Sraffa alohida tarmoqlarning muvozanat nazariyasida tashqi iqtisodiyotning mavjudligi muhim rol o'ynashi mumkin emasligini ta'kidlaydi, chunki bu nazariya ishlab chiqarilgan miqdorlarning chegaraviy o'zgarishiga asoslanadi.
Sraffa, degan xulosaga keladi, agar mukammal raqobat saqlanib qolmoqda, o'lchov tejamkorligi chiqarib tashlanishi kerak. So'ngra u o'ziga xos bozorga ega bo'lgan firmalarni o'rganish uchun erkin raqobat taxminidan voz kechish imkoniyatini taklif qiladi.[40] Bu holatlar bo'yicha bir qator tadqiqotlarni rag'batlantirdi nomukammal raqobat Kembrijda. Biroq, keyingi yillarda Sraffa asosiy ishini yozish va nashr etishga olib keladigan boshqa tadqiqot yo'lini tutadi. Tovarlar yordamida tovarlarni ishlab chiqarish (Sraffa, 1960). Ushbu kitobda Sraffa nisbiy narxlarni ishlab chiqarishda hech qanday o'zgarish bo'lmaydi deb belgilaydi, shuning uchun rentabellikning o'zgarishi yoki barqarorligi to'g'risida hech qanday savol tug'ilmaydi.
Miqyos iqtisodiyoti va monopoliyaga moyillik: "Kursoning dilemmasi"
Ta'kidlanishicha, ko'plab sanoat tarmoqlarida, miqyosi sezilarli bo'lganiga qaramay, har xil o'lchamdagi va tashkiliy tuzilmalarga ega bo'lgan ko'plab kompaniyalar mavjud. Ampirik dalillar va miqyos iqtisodiyoti va raqobat o'rtasidagi mantiqiy nomuvofiqlik o'rtasidagi bu qarama-qarshilik "Kornoning dilemmasi" deb nomlangan.[41] Mario Morroni kuzatganidek, agar biz miqyos iqtisodining o'lchov o'lchoviga ta'sirini hisobga olsak, Kornoning dilemmasi hal etilmaydi.[42] Agar boshqa tomondan, tahlilni, shu jumladan bilimlarni rivojlantirish va operatsiyalarni tashkil qilish bilan bog'liq jihatlarni kengaytiradigan bo'lsak, shundan xulosa qilish mumkinki, miqyosi tejamkorligi har doim ham monopoliyaga olib kelmaydi. Darhaqiqat, firma imkoniyatlarini rivojlantirish va etkazib beruvchilar va xaridorlar bilan operatsiyalarni boshqarish natijasida kelib chiqadigan raqobatbardosh ustunliklar shkala bo'yicha taqdim etilganlarni muvozanatlashtirishi va shu tariqa miqyos iqtisodiyotiga xos bo'lgan monopoliyaga moyillikka qarshi turishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, faoliyatning bir sohasida faoliyat yuritadigan kompaniyalarning tashkiliy shakllari va hajmining bir xil emasligi mahsulot sifati, ishlab chiqarish moslashuvchanligi, shartnomaviy usullar, o'rganish imkoniyatlari, bir xil emasligi bilan bog'liq omillar bilan aniqlanishi mumkin. mahsulot sifatiga nisbatan tabaqalashtirilgan talabni bildirgan mijozlarning afzalliklari va sotishdan oldin va keyin yordam. Shuning uchun juda xilma-xil tashkiliy shakllar, masalan, katta miqyosdagi moslashuvchan ishlab chiqarish, kichik hajmdagi egiluvchan ishlab chiqarish, ommaviy ishlab chiqarish, sanoat ishlab chiqarishi kabi miqyosli iqtisodiyotlar mavjud bo'lgan taqdirda ham bir xil faoliyat sohasida mavjud bo'lishi mumkin. moslashuvchan tashkiliy tizimlar va an'anaviy hunarmandlar ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan qat'iy texnologiyalar to'g'risida. Shuning uchun miqyosni tejashga oid mulohazalar muhim, ammo kompaniya hajmi va bozor tuzilishini tushuntirish uchun etarli emas. Shuningdek, imkoniyatlarni rivojlantirish va tranzaksiya xarajatlarini boshqarish bilan bog'liq omillarni hisobga olish kerak. ²