1-modul. Mashinasozlik bo’yicha mutaxassislarni tayyorlashda fanning o’rni va ahamiyati

Mashinasozlik korxonalariga kiritilgan yangi texnikalarni iqtisodiy 
samaradorligini aniqlash metodikasi. Xozirda mashinasozlik korxonalariga juda 
ko‘p yangi texnikalar kirib kelmoqda va bu texnikalarni samaradorligini o‘rganib 
keyinchalik ishlab chiqarishga tadbiq qilish dolbzar mavzu bo‘lib, bu esa yangi 
korxonalarni rivojlanishini belgilab bermoqda. 
Ishlab chiqarish korxonalariga xozirda rivojlangan mamlakatlarda qo‘llanib 
kelinyotgan turli texnikalarni qo‘llashni va shu texnikalar orasidan samaradorligi 
yuqori bo‘lgan texniklarni olib kelib ishlab chiqarish korxonalarini rivojlantirish va 
shu bilan birgalikda ishlab chiqarish maxsulotlarini jaxon bozorlariga olib chiqib 
korxonani iqtisodiy bazasini rivojlantirishva korxona ishchilarini ishlash sharoitlarini 
yaxshilishdan iboratdir. 
Shunday ekan korxonaga olib kelinyotgan texnikalarni o‘z-o‘zini qoplash va 
turli xarajatlarni iqtisodiy samaradoligini aniqlash taqqozo etadi. Bu metodikada o‘z-
o‘zini qoplash T
q
va mavjud texnikani solishtirish iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti 
E, quyidagicha aniqlanadi (misol uchun ikki variantdagi ya’ni mavjud va kiritilyotgan 
texnika). 
∆CqC
1
-C
2
; 
T
q
q(K
2
-K
1
)/(C
1
-C
2
);
Eq(C
1
-C
2
)/(K
2
-K
1
)q1/T
q
; 
Bunda ∆C-maxsulotni tannarxi pasayishi, so‘m; 
C
1
-birinchi variant bo‘yicha yillik maxsulotni tannarhi, so‘m; 
C
2
-ikkinchi variant bo‘yicha yillik maxsulotni tannarhi, so‘m; 
K
1
-birinchi variant bo‘yicha sarflangan xarajat, so‘m; 
K
2
-birinchi variant bo‘yicha sarflangan xarajat, so‘m; 
T
q
shuni ko‘rsatadiki texnikani qo‘llash natijasida iqtisod evaziga necha yilda 
texnika o‘z-o‘zini qoplashi. 
Mashinasozlik korxonalariga tez o‘z-o‘zini qoplashga ega bo‘lgan yangi 
texnikalrni qo‘llash kerak. Mashinasozlik korxonalarida yangi texnikalar o‘z-o‘zini 
qoplash vaqtini belgilab qo‘yilgan bo‘lib bu vaqt 8-yilgacha. 

---

9 
Solishtirish iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti E, 1/T
q
teng deb olinadi. Yangi 
texnikalarni tadbiq qilishda keltirilgan variantlar orasidan samaradorligi yuqori 
bo‘lgan texnikani aniqlashda keltiriligan sarf xarajatlar sig‘imi aniqlanadi. 
3
ί
qC
ί
QT
H
K
ί
yoki 3
ί yil.
qC
ί
QE
H
K
ί
bunda: 3
ί
-variantlar bo‘yicha keltirilgan sarf,so‘m. 
3
ί
yil
-variantlar bo‘yicha keltirilgan yillik sarf,
so‘m. 
K
ί
- xar variantga qo‘yilgan kapital, so‘m 
T
H
- o‘z-o‘zini qoplash vaqti, so‘m. 
C
ί
-xar bir variant bo‘yicha maxsulotni yillik tannarxi, so‘m
E
H
-1/T
H
- qo‘yilgan kapitalni iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti. 
Keltirilgan sarflarga insbatan maqsadga mofik variant tanlab olinadi. Bunday 
variantlarni quydagicha aniqlanadi.