1-modul. Moliyaning fundamental (tub) asoslari
Riskli aktivlarning daromadlilik stavkasi
Download 179.88 Kb.
|
1-mavzu maruza
2. Riskli aktivlarning daromadlilik stavkasiFoiz stavkalari qimmatli qog‘ozlar egasi oldida emitentning shartno-maviy javobgarligi hisoblanib, belgilangan daromadli instrument (vosi-ta)lar bo‘yicha va’da qilingan daromadlilik stavkasini ifodalaydi. Biroq, hamma aktivlarga ham ma’lum bir daromadlilik stavkasi xos emas. Misol uchun, agar Siz ko‘chmas mulkka, aksiyalar va san’at asarlariga kapitalni investitsiya qilayotgan bo‘lsangiz, kelajakda Sizga hech qanday to‘lovlar kafolatlanmaydi. Endi, keling, shu turdagi riskli aktivlar bo‘yicha daro-madlilik stavkasi qanday o‘lchanishini ko‘rib chiqaylik. Agar Siz qandaydir ulushbay qimmatli qog‘ozlarga, misol uchun oddiy aksiyalarga mablag‘ingizni investitsiya qilgan bo‘lsangiz, Sizning qo‘ygan kapitalingizga daromad (return) ikki manbadan tushadi. Birinchisi — mazkur qimmatli qog‘ozlar emitent-firmasi aksionerlarga pul ko‘rinishida to‘laydigan dividendlar. Mazkur dividend to‘lovlari shartnomada kelti-rilmaydi va shunga ko‘ra, ularni foizli to‘lovlar deb bo‘lmaydi. Divi-dendlar firma direktorlar kengashining ixtiyoriga ko‘ra to‘lanadi. Aksiyador aksiyalarga egalik qilgan vaqt mobaynida aksiya bozor kur-sining o‘sishi aksiya egasi tomonidan kiritilgan kapitalning ikkinchi daromad manbai hisoblanadi. Mazkur turdagi daromadni kapitalning o‘sishi deb aytiladi (capital gain). Agar aksiya egasi kursning tushishi tufayli zarar ko‘rayotgan bo‘lsa, bu narsa kapitalning yo‘qotilishi (capital loss) deyiladi. Qo‘yilgan kapital daromadini aniqlash uchun aksiyalarga egalik qilish davomiyligi bir kundan bir necha o‘n yillikkacha bo‘lishi mumkin. Investitsiya qilingan kapitalning daromadlilik darajasini hisoblab ko‘rish uchun, faraz qilaylik, Siz aksiyalarni (bir donasini 10,0 ming so‘mdan) sotib oldingiz. Bir kundan keyin mazkur aksiyalarning kursi 10,1 ming so‘mga o‘sdi va Siz ularni sotdingiz. Bir kunda Sizning qo‘yilgan kapital daromadlilik stavkangiz 1%ni tashkil etadi — bir dona aksiyaga kapitalning o‘sish ko‘rsatkichi (100 so‘m)ning sotib olingan aksiya narxiga (10,0 ming so‘m) nisbati. Endi tasavvur qiling, Siz sotib olingan aksiyalarga bir yil davomida egalik qilmoqdasiz. Yil oxirida aksiyalar bo‘yicha bir aksiyaga 500 so‘m miqdoridagi dividend to‘landi va aksiyaning bahosi 10,5 ming so‘m bo‘ldi. Shunday qilib, bir yillik qo‘yilgan kapital daromadliligi (Kd), quyi-dagini tashkil etdi: Kd = (ABdo - ABb + PD) : ABb Bu yerda: Kd – bir yillik qo‘yilgan kapital daromadliligi; ABdo – davr oxiridagi aksiya bahosi; ABb – aksiyaning boshlang‘ich narxi; PD – pulli dividentlar. Ushbu misolda biz quyidagi daromadlilikka ega bo‘lamiz: Kd = (10,5 ming so‘m - 10,0 ming so‘m + 0,5 ming so‘m) : 10,0 ming so‘m = 0,10 = 10% E’tibor bering, qo‘yilgan kapital umumiy daromadini quyidagi komponentlar yig‘indisi sifatida ko‘rish mumkin: dividend ko‘rinishidagi daromad va aksiyalar bahosining o‘zgarishi: Kd = (PD : ABb) + (ABdo - ABb) : ABb Kd =DDk + BO‘k Bu yerda: DDk - dividend daromadi komponenti; BO‘k - baholar o‘zgarishi komponenti. Kd = 5% +5% = 10% Agar Siz o‘z aksiyalaringizni sotmaslikka qaror qilsangiz, qanday qilib daromad stavkasini baholashingiz mumkin? Javobni quyidagicha berish mumkin: qimmatli qog‘ozlarga qilingan investitsiyaning daromad stavkasi (yoki qimmatli qog‘oz daromadlilik stavkasi), ularni sotib yuborasizmi yoki yo‘qmi, bundan qat’iy nazar bir usul bilan aniqlanadi. Aksiya kursining 500 so‘mga oshishi 500 so‘m dividend singari kiritgan kapitalingizning daromad qismi hisoblanadi. Sizning aksiyalarni sotmasdan o‘zingizda qoldirish to‘g‘risidagi qaroringiz, yil yakunlanganidan so‘ng ularni haqiqatdan 10,5 ming so‘mdan sotishingiz mumkinligi faktini hech qanday o‘zgartirolmaydi. Shu bois, Siz qimmatli qog‘ozlarni sotish orqali o‘z daromadingizni kapitalingizni oshirish ko‘rinishida amalga oshirishga qaror qilishingiz yoki sotmasdan rein-vestitsiya qilishingizdan qat’iy nazar, daromadlilik stavkasi 10%ni tashkil etadi
2-jadval
Dunyodagi asosiy fond indekslari
Investitsiya qilingan kapital daromadlilik dinamikasini ma’lum bir birja (fond) indeksiga bog‘lash maqsadiga asoslangan investitsiya strate-giyasiga indeksatsiyalash deyiladi. Uning asosida quyidagi oddiy haqiqat yotadi: birgalashib o‘z kapitalini qimmatli qog‘ozlarga qo‘ygan barcha inve-storlar butun fond birjasi daromadliligidan ko‘proq rentabellikka erisha olmaydilar. Indeksatsiyalash strategiyasini qo‘llagan holda, menejer o‘z investitsiya fondida investitsiya tarkibiy tuzilmasini qayta tashkil etishga urinadi. Bu tarkibiy tuzilma asosida mo‘ljal sifatida tanlangan indeks olinadi. U o‘z fondining aksiyalari paket22iga barcha qimmatli qog‘ozlarni mazkur indeks hisoblanadigan narxlar asosida, mazkur indekslar bazasi juda yuqori bo‘lganda esa, faqat reprezentativ tanlab olinganlarinigina qo‘shadi. Bunday hollarda, pul mablag‘larini “aktiv” boshqarish usulini ishlatishga yoxud indeks-mo‘ljaldan “o‘zib ketish”ga intilib, alohida qimmatli qog‘ozlarga yoki iqtisodiyot sohalariga umid qilishga urinishlar qilin-maydi. Shunga ko‘ra, indeksatsiyalash – bu keng diversifikatsiyaga va qimmatli qog‘ozlar portfeli sust savdo aktivligiga tayangan passiv23 investitsiya strategiyasidir. Albatta, indeksatsiyalash strategiyasi bilan boshqariladigan fondlar-nikiga qaraganda yuqoriroq ko‘rsatkichlarga ega aktiv boshqariladigan fondlar har doim mavjud bo‘ladi. Bu ehtimol, masalan, omad kelish natijasi bo‘lishi ham mumkin. Ayrim investitsiya portfelini boshqa-ruvchilar shunchaki tasodif tufayli qo‘ygan kapitalidan faqat yuqori foydani va hattoki, davomli “omad kelishi” davrida investitsiyaning yuqori rentabelligini ta’minlashga erishadilar. Bundan tashqari, shunday menejerlar borki, ular mislsiz qobiliyat va ko‘nikmalarga ega bo‘lib, shu tufayli investitsiya qilingan kapitallar ma’lum vaqt mobaynida yuqori foyda keltiradi. Investorning rahbarligi aktiv boshqarish strategiyasiga asoslangan fondlarni tanlashdagi muammo shundaki, ulardan qay biri uzoq vaqt davomida yetakchi bo‘lib qolishini oldindan aniqlab bo‘lmaydi.
fond xarajatlari (fond boshqaruvchisiga to‘lov, fond to‘g‘risida axborot tarqatish uchun yig‘imlar va joriy xarajatlar); qimmatli qog‘ozlar portfeli bilan operatsiyalar bo‘yicha xarajatlar (amalga oshirilgan bitim uchun broker xizmatlari to‘lovi va boshqa tijoriy xarajatlar). Keng tarqalgan aksiyalarga mablag‘larni qo‘ygan fondda fond xarajat-liligining o‘rtacha yillik koeffitsenti (fond xarajatlarining investi-tsiyalar umumiy summasiga nisbati ko‘rsatkichi) 1,4%ga teng. Shuningdek, mazkur an’anaviy birgalikdagi fondlarning menejerlari, odatda port-felni boshqarishda yuqori darajadagi aktivliklari bilan tavsifla-nadilar. Upper Analytical Services, Inc. ma’lumotlariga ko‘ra, aktivlarning o‘rtacha aylanuvchanlik (aylanib turish) koeffitsiyenti yillik 76%ni tashkil etadi. Bunday aylanuvchanlik (aylanib turish)da savdo xarajatlari fond xarajatlariga yillik 0,5%dan 1%gacha qo‘shishi mumkin. Umumlashtirgan holda fond xarajatlari va savdo xarajatlari oddiy fondda investor daromadining sezilarli qismini oladi. Savdo operatsiyalaridan komission to‘lovlarni oladigan fondlar ham foydani yanada kamaytiradi. Aynan kam xarajatlar indekslashtirish strategiyasiga asoslangan fondlarning asosiy afzalliklaridan biri hisoblanadi. Bunday fondlarda boshqaruv uchun minimal komission to‘lovlar olinadi. Joriy xarajatlar unchalik katta bo‘lmay, portfel operatsiyalari bo‘yicha xarajatlar minimal bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, aktiv boshqaruvli fondlardagiga qara-ganda indekslashtirish strategiyali fond portfelida aksiyalar aylanishi ancha-muncha sustroq bo‘lganligi bois, shunday kuchli tendensiya (ammo aslo kafolat emas) mavjudki, bunday fondlar kapital o‘sishidan juda kam daromadni aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlab o‘tkazadilar (agar umuman shunday qilsalar). Bu o‘tkazmalar soliqqa tortilishi sababli, shu kabi to‘lovlarni o‘tkazishning uzoq muddatga kechiktirilishi berilgan vaziyatda indekslashtirilgan fondlarning aniq ustunligi hisoblanadi. Vaqt o‘tishi bilan ma’lum bir birja indekslari asosan keng tarqalgan aksiyalar bilan ishlaydigan fond ko‘rsatkichlarini quvib o‘tdilar. Quyida keltirilgan 7.3-jadvalda Wilshire 5000 indeksi yordamida o‘lchangan umumiy daromadlilik va asosan keng tarqalgan aksiyalar bilan ishlaydigan va aktiv investitsiya strategiyasiga asoslangan fondlarning ko‘rsatkichlari solishtirilgan. 3-jadval
Wilshire 5000 indeksi yordamida o‘lchangan umumiy daromadlilik va asosan keng tarqalgan aksiyalar bilan ishlaydigan hamda aktiv investitsiya strategiyasiga asoslangan fondlarning ko‘rsatkichlari
7.4-jadvalda esa dunyo bo‘yicha har xil daraja (toifa)dagi aktivlar bo‘yicha daromadlilik stavkalari keltirilgan. Bu yerda ko‘rsatkichlarning har biri tegishli davlatning valyutasida hisoblangan. Misol uchun, 7.4-jadvalda 2015 yildan 2016 yilgacha AQSh aksiyalari kursi o‘rtacha 19,6%ga ko‘tarilgan, Yaponiyada esa 2,1%ga tushgan. Ushbu davlatlar ko‘rsatkichlarining samaradorligini solishtirish uchun ular bir pul birligiga o‘tkazilishi kerak.
4-jadval
Mamlakatlarda har xil daraja (toifa)dagi aktivlar bo‘yicha daromadlilik stavkalari24
Iyenda dollar kursi shu davr mobaynida 9,2%ga pasaygan. Shunga ko‘ra, aksiyaga hisoblanadigan pul ko‘rinishidagi dividendlarni hisobga olmas-dan, 2015 yil martda 1 mln. dollar bo‘lgan amerika aksiyalarining bahosi 2016 yil martda 1,196 mln. dollarga ko‘tarilgan. Qimmatli qog‘ozlar portfeli 2015 yil martda — 141,128 mln. iyen bo‘lgan (1,196 mln. dollar x 118 iyen/dollar). Shunga ko‘ra, AQSh fond bozorining iyendagi kapital-lashtirilishi atigi 8,56% o‘sgan. Shunday qilib, iyenga nisbatan dollar kursining pasayishi Yaponiya va Amerika fond bozorlarining turli samaradorligini qisman qoplaydi. Jadvalning oxirgi qatorida turli mamlakatlar aksiyalarining umumiy dollardagi bahosi (qiymati)ni aks ettiruvchi jahon fond indeksi o‘zgarishining foizi ko‘rsatilgan4. Download 179.88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||