1 modul: Turkiy tillarning umumiy xususiyatlari. Reja

Петербург мактаби.
  Петербург университетида усмонли турк тилининг биринчи профессори Осип Иванович Сенковский (1800-1858) “Турк филологияси бўйича”(1828-1829) номли асар яратди. О.С.Сенковский 25 йил давомида Петербург университетида шарқ тиллари кафедрасини бошқарди.
Лазерь Заҳарович Будагов (1802-1878 ) Петербург университетининг шарқ тиллари факультетида доцент лавозимида ишлаб, усмонли турк ва озарбайжон тилларидан дарс берди. Унинг асосий асари "Сравнительный словарь турецко-татарских наречий " бўлиб, бу луғатда сўзлар ўзаклар бўйича жойлаштирилган.
Туркий филологиянинг Петербург мактаби вакиллари орасида Платон Михайлович Мелиоранский(1868-1906) алоҳида ўрин тутади. У том маънода лингвист-турколог эди. Унингча тил ёки адабиёт тарихни ўрганиш воситаси эмас, балки тадқиқот объекти, тадқиқот мақсади эди.
Петербург университети шарқ тиллари факультетининг араб-форс-усмонли турк-татар бўлимини тугатгандан кейин университетда умумий тилшуносликдан лекция ўқиди. Замондошларининг эътироф этишича, П.М.Мелиоранскийнинг лекциялари студентлар орасида катта қизиқиш уйғотди.
П.М.Мелиоранскийнинг туркий филологияга оид ишлари тўрт мавзуга бирлашади:
1. жонли туркий тилларга доир ишлар.
2. туркий ёзма ёдгорликларга доир ишлар.
3. рус тилига ўзлашган туркий элементлар ҳақида ишлар.
4. туркий халқлар фольклорига доир ишлар.
Петербург туркологларидан бир гуруҳи Россия Фанлар Академиясида ишлар эди. Акад. В.В. Вельяминов-зернов» “Словарь джагатайско-турецкий»(1868) асарини нашр қилди. Бу машҳур “Абушқа” луғатининг қайта ишланган варианти ҳисобланади.
О.Н.Бетлингкнинг ёқут тили ҳақидаги асари 4 қисмдан иборат:
1. Кириш.
2. Грамматика
3. Ёқутча текстлар
4. Ёқутча-немисча луғат.
Асарнинг кириш қисми «О языка ёкутов. Опыт исследования
отдельного языка в связе с современным состоянием всеобего языко знания» деб аталади. Бу қисм рус тилида ҳам босилиб чиқди. Асарнинг грамматика қисми уч бўлимдан иборат.
Фонетика бўлимида О.Н.Бетлингк ёқут тилида 8 унли ва 21 ундош борлигини, бу тилда сингормонизм қонуни амал қилишини аниқлади. Асарнинг морфология бўлимини беш туркумга ажратди: 1.Отлар 2.Сонлар 3.Олмошлар 4.Феъллар 5.Ўзгармайдиган сўзлар. О.Н.Бетлингк феълни айниқса синчиклаб тахлил қилди. Е.И.Убрятованинг ёзишича, асарнинг бу бўлими ёқут тили морфологиясининг ҳақиқий энциклопедияси ҳисобланади. Асарнинг заиф қисми- синтаксис. Шунга қарамай О.Н.Бетлингкнинг бу сохадаги кузатишлари ҳам маълум илмий маърифий қийматдан холи эмас. Асарда илова қилинган ёқутча-немисча луғатда 4600 дан ортиқ сўз изоҳланган. Бу-ёқут тили илмий лексикографиясининг биринчи намунасидир.