1 Moylarni rafinatsiyalash va gidrogenizatsiyalash. Gidratlash mahsulotlarini olishda ishlatilishi

Rafinatsiya jarayoniga turli omillarning ta’siri. Harorat. Harorat ko‘tarilishi bilan rafinatsiya tezligi oshadi va shu bilan birga neytral yog’‘ning sovunlanishi ham ortadi. Jarayonning harorati ishqor eritmasi konsentratsiyasiga bog‘liq. Ishqor konsentratsiyasi qancha yuqori bo‘lsa, jarayon harorati shuncha past bo‘lishi kerak. Odatda harorat 20-25⁰C (paxta yog’‘i uchun) va 80-85⁰ C ( kungaboqar yog’‘i uchun) oralig‘ida bo‘ladi.
Ishqor konsentratsiyasi: Ishqor konsentratsiyasini oshishi bilan neytralizatsiya tezligi va neytral yog’‘ning sovunlanishi ham oshadi. Yuqori konsentratsiyali ishqor bo‘yovchi moddalarga ta’sir etib, uning ajralishiga yordam beradi. Ishqor konsentratsiyasi yog’‘ turi va kislota soniga bog‘liq. Kerakli ishqor konsentratsiyasi odatda tajriba orqali aniqlanadi, chunki tozalangan yog’‘ning chiqishi (unumi) va uning sifati ishqor eritmasining konsentratsiyasiga bog‘liq.
Aralashtirish: Bu omil ishqor konsentratsiyasiga va kontakt vaqtiga bog‘liq. Ishqorning yuqori konsentratsiyasida kontakt vaqti qisqa bo‘lib, juda tez aralashtiriladi. Konsentrlangan eritmalar bilan ishlash vaqtida intensiv aralashtirish, jarayonni tezlatib, neytral yog’‘ni sovunlanishini kamaytiradi. Ishqorning mayda tomchilari yog’‘ kislotalari bilan katta kontakt yuzasiga ega va hosil bo‘lgan sovunli pardaga esa bo‘yovchi moddalar adsorbsiyalanib, yog’‘ rangi tiniqlashadi.
Neytrallashdagi chiqindilar. Neytralizatsiya jarayonining samara-dorligi neytral yog’‘ sifatiga va chiqindi miqdoriga bog‘liq. Chiqindi, bu soapstok bilan birga ajrab chiqadigan yog’‘li moddalar bo‘lib, ulardan yog’‘ni qayta ishlash sanoatida xomashyo sifatida foydalaniladi.
Texnologlarning asosiy vazifasi shu chiqindilar miqdorini kamaytirishdir. Soapstokdagi yog’‘, undagi yog’‘ kislotalari bilan neytral yog’‘larning yig‘indisidir.
Yo =Yo_k + N_yo
bu yerda : Yo - soapstokdagi yog’‘; Yo_k- neytral yog’‘ni sovunlanishidan hosil bo‘lgan yog’‘ kislotalari va erkin yog’‘ kislotalarini sovun holida soapstokka o‘tgan yog’‘ kislotalarini umumiy miqdori; N_yo - neytral yog’‘.
Soapstokdagi yog’‘, soapstokning yog’‘liligini ifodalaydi. Soapstok-dagi neytral yog’‘larning oshishi N_yo/ Yo_k nisbat bilan aniqlanadi. Bu nisbat qancha kichik bo‘lsa, neytrallash jarayoni shuncha samarali boradi.
Soapstok ilashtirib ketgan yog’‘ miqdori (yog’‘ massasiga nisbatan % da) Ch_yo chiqindi miqdorini aniqlaydi va yog’‘dagi erkin yog’‘ kislotalarini % dagi miqdori X ga proporsional bo‘ladi.
Ch_yo = KX bundan K = Ch_yo/X
Demak neytralizatsiya jarayoni neytrallash koeffitsienti (K) bilan xarak-terlanadi, bu koeffitsient soapstokdagi yog’‘ miqdori, yog’‘dagi erkin yog’‘ kislotala-ri miqdoridan necha marta kattaligini ko‘rsatadi. Neytrallash koeffitsienti yog’‘ning turiga va neytrallash usuliga bog‘liq bo‘ladi. Erkin yog’‘ kislotalari miqdori X, kislota soni bo‘yicha aniqlanadi. Tarkibida 18 uglerod atomli yog’‘ kislotalari bo‘lgan yog’‘lar uchun
X = 0,5 · K.s. , u holda Ch_yo = K · 0,5 · K.s.
Rafinatsiyalangan yog’‘ning chiqish miqdori quyidagi formula bilan hisoblanadi: Mr = 100
bu yerda: - chiqindi va yo‘qotishlar yig‘indisi.