1 Moylarni rafinatsiyalash va gidrogenizatsiyalash. Margarin va margarin mahsulotlari ishlab chiqarish

Gidrogenlash jarayonining texnologik rejimlari. Gidrogenlash rejimi gidrogenlanadigan xomashyoni sifati va yog’‘ kislota tarkibiga, salomas, gidrogenlash qurilmasi va katalizatorni turiga bog‘liq bo‘ladi.
Margarin mahsulotlari uchun mo‘ljallangan salomas odatda uzluksiz usul bilan avtoklav batareyalarida 0,05-0,2 MPa bosim ostida kukunsimon nikel-mis katalizatori ishtirokida olinadi.
Past titrli va yuqori titrli texnik salomaslar ham shu sharoitda olinadi.
10 -jadval
Texnologik rejimlar

Ko‘rsatkichlar	Salomas
	oziqaviy		texnik
	1-marka	2-marka	1-marka	2-marka
Qurilma unumdorligi, t/soat	6-8	6-8	4-6	3-5
Harorat, ^0C (maksimal)
1-nchi avtoklav	200	200	200	200
2-nchi avtoklav	210	220	220	230
3-nchi avtoklav	220	230	230	240
Qurilmaga berilayotgan vodo-rod miqdori, m^3/soat	700-1000		700-1000
Gidrogenlanayotgan yog’‘dagi nikelning massa ulushi, %	0,1-0,2	0,2-0,4	0,2-0,4
Ishlatilayotgan va yangi katali-zatorning nisbati	4:1	5:1	4:1	3:1
Gidrogenizatning o‘rtacha erish harorati, ^0C
1-nchi avtoklav	23	27	30	34
2-nchi avtoklav	27	30	37	42
3-nchi avtoklav	32	34	42	48

Qandolatchilikda ishlatiladigan salomas davriy usulda avtoklavlarda gidrogenlash bilan quyidagi texnologik rejimda ishlab chiqariladi.

Avtoklavga beriladigan paxta yog’‘ining miqdori, t	6
Yog’‘dagi nikelni massa ulushi, %	0,25-0,35
Ishlatilgan va yangi katalizatorni o‘rtacha nisbati	8:2
Jarayonni boshlang‘ich harorati, ^0C	190-210
Maksimal harorati, ^0C	220
Avtoklavga berilayotgan vodorod miqdori, m^3/soat	120-240
Gidrogenlashni o‘rtacha davomiyligi, soat	2,5

Gidrogenlashni barqaror sharoitida xomashyoning to‘yinmaganlik darajasi, bir maromda, salomasni ko‘rsatkichlarini o‘zgarishiga mos holda, kamayib boradi. Bu, jarayonni vodorod sarfi va salomasni ko‘rsatkichlaridan biri erish harorati yoki nur sindirish ko‘rsatkichi bo‘yicha nazorat qilish hamda borishini rostlab turishga imkon beradi.
Katalizatorning regeneratsiyasi. Ishlatilgan katalizatorning regeneratsiya jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat.
1) yog’‘sizlantirish;
2) qaynatish
3) eritmani tozalash
4) cho‘ktirish
Ishlatilgan katalizatorda yog’‘ miqdori 60-90 % oralig‘ida bo‘ladi.
Yog’‘sizlantirish. 6 m³ sig‘imli avtoklavlarda soda (Na₂CO₃) ning 5% li eritmasi bilan olib boriladi. 105-107⁰C gacha isitiladi va aralashtirilgan holda (50-60 ayl/min) 3-4 soat davomida ushlab turiladi.
Keyin avtoklavga 1,6m³ issiq NaCl eritmasi quyiladi, 30 min. davomida aralashtirib, 6-8 soat tindiriladi. Yog’‘li qatlam bakka quyiladi, o‘rta-tuzli qatlam soapstok yig‘uvchi bakga quyiladi. Quyi qatlam – katalizatorni esa 3-4 marta issiq suvda yuviladi, bunda yuvilgan suvdagi ishqor 2-3 g/l bo‘lishi kerak. 1 t ishlatilgan katalizatorga 2m³ Na₂CO₃ eritmasi qo‘shiladi.
Qaynatish. Bu jarayon chanlarda amalga oshiriladi, bunda katalizator H₂SO₄ bilan 6-8 soat davomida qaynatiladi. Nikel-mis katalizatorini temir gidrat oksidi ishtirokida qaynatiladi. Qaynatish vaqtida NiSO₄ va CuSO₄ tuzlari hosil bo‘ladi. Bu tuzlar eritmasida temir tuzlari bor. Shuning uchun ularni tozalash kerak.
Tozalash. Bu jarayon gipoxlorid natriy-javel suvi bilan amalga oshiriladi. Bunda quyidagi reaksiyalar sodir bo‘ladi.
CaOCl + Na₂CO₃ === NaOCl + NaCl + CaCO₃
2 FeSO₄ + 2NaOCl + 2 Na₂CO₃ + 3H₂O 2Fe(OH)₃ + 2Na₂SO₄ + 2CO₂ +2NaCl
Tozalangan eritma filtrpresslarda filtrlanib va cho‘ktiruvchi changa yuboriladi. U yerda soda (Na₂CO₃) bilan cho‘ktiriladi.
Gidrogenlangan yog’‘larni sifat ko‘rsatkichlari. Sanoatda ishlab chiqa-rilayotgan gidrogenlangan yog’‘lar oziqaviy va texnik salomaslarga bo‘linadi. Oziqaviy salomas olish uchun yuqori sifatli o‘simlik moylari va eritilgan mol yog’‘laridan foydalaniladi.