1-Mustaqil ish Mavzu: Hisoblash texnikasining asosiy tushunchalari

Jorj Bul
ham Leybnitsning bu 
g’oyasini “
Mantiqning matematik tahlili
” asarida yanada rivojlantiradi. 
Ya’ni e’tiborli tomoni shundaki
Jorj Bu
lning asaridagi har qanday 
miqdor va mantiqiy amallar natijasi faqat 0 yoki 1 qiymatni qabul qiladi. 
Shunday qilib matematikada Bul algebrasi yo’nalishi vujudga keladi. Bul 
algebrasi hisoblash mashinalari kashfiyotchilari uchun juda katta 
imkoniyat ochib berdi. Chunki zamonaviy kompyuterlar faqat 0 va 1 
qiymatlarni tushunadi va shularga asoslanib mantiqiy bog’liqlik asosida 
ishlaydi.Bundan tashqari IX-asrda hisoblash texnikasining rivojiga 

---

vatandoshim 
Muhammad al-Xorazmiy 
"Aljabr va al muqobala hisobi 
haqida qisqacha kitob”, ”Hind hisobi haqida kitob” va Qo’shish va 
ayirish haqida kitob” asarlari orqali kata hissa qo’shgan.Asosan 
Muhammad al-Xorazmiy 
o’z asarlarida hindlarning sanoq sistemasini 
tartibga solgan va mukammallashtirib arifmetik ammallarni bajarish 
tartib qoidalarni ishlab chiqqan hamda algoritm nazariyasiga turtki 
bergan algebra faniga asos solgan Asta sekin yillar o’tib al-Xorazmiy 
bobomizning asarlari Yevropaga kirib boradi va shunday qilib pozitsiyali 
sanoq sistemasi butun dunyoga tarqaladi.Hozirgi kunga kelib ham 
zamonaviy kompyuterlarimizda pozitsiyali sanoq sistemasidan 
foydalaniladi. 
II: 
Hisoblash texnikasi - 
hisoblash jarayonlarini, 
axborotlarni toʻplash, saqlash va uzatish masalalarini hal qilishni 
mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish vositalari majmui; 
texnikannng hisoblash mashinalari va qurilmalarini ishlab chiqish, 
tayyorlash va ishlatish bilan shugʻullanadigan tarmogʻi. Vaqtni 
hisoblash, yer maydonlarining sathini aniqlash, savdosotiq 
hisoblari va boshqa yumushlar bilan bogʻliq masalalar qadimdan 
maʼlum. Hisoblashlarni mexanizatsiyalashtiruvchi dastlabki sodda 
qurilmalar 
— abak, xitoy choʻti va oddiy hisoblash masalalarini 
yechish qoidalari miloddan avvalgi vujudga kelgan. Neper 
shkalasi, logarifmik lineyka, B.Paskalning (Fransiya) arifmetik 
mashinalariga oʻxshash hisoblash qurilmalari 17-asrdayoqmaʼlum 
edi. 18
— 19-asrlardagi sanoat inqilobi Hisoblash texnikasi 
rivojlanishiga turtki boʻldi. 1833-yilda ingliz olimi Ch.Bebbij 
arifmetik va xotira qurilmali dasturli boshqariladigan katta 
arifmometr 
— "analitik mashina" loyihasini ishlab chiqdi, lekin 
uning loyihasi 100 yil dan keyingina muhanlislar diqqatini oʻziga 
jalb qildi. 1944-yil AK,Sh da elektromagnit releda ishlaydigan 
"MARK-1" dasturli boshqariladigan raqamli hisoblash mashinasi 
(RHM) qurildi. 20-asr 40-yillarida dasturli boshqariladigan elektron 
RHMning yaratilishi Hisoblash texnikasi taraqqiyotida keskin 
burilish yasadi. Keyinchalik RHMning texnik parametrlari 
takomillashti-rilib borildi, ularning ishlash tezligi va xotira hajmi bir 
necha marta orttirildi. 1950-yilda Ukraina Fanlar akademiyasi 

---

akademik S.A.Lebedev rahbarligida birinchi elektron RHM 
"MESM" (kichik elektron hisoblash mashinasi) qurildi. 1953-yilda 
S.A.Lebedev rahbarligida Aniq mexanika va hisoblash texnikasi 
institutida "BESM" (tez ishlaydigan elektron hisoblash mashinasi) 
yaratildi. Elektron texnikasining rivojlanishi Hisoblash texnikasi 
ning tez takomilla-
shishiga sabab boʻldi. Dastlabki EHM lari 
lampali boʻlgan, keyinchalik ular yarimoʻtkazgichlardan tayyorlana 
boshladi. Bunday EHMlarning bir necha avlodi yaratildi. Hozir 
asosan kompyuterlar ishlatiladi (qarang 
Kiber-netika
). 
Axborotlarni qayta ishlash tizimlarida, kemalar, samolyotlar, 
kosmik obʼyektlar va boshqalarning koordinatlarini tez va aniq 
belgilashda, kutubxonalardagi jarayonlarni va bibliografik ishlarni 
mexanizatsiyalashda, bank, omonat kassalar va boshqa moliya 
muassasalarining ishlarni markazlashtirishda Hisoblash 
texnikasidan keng foydalaniladi. 
Hisoblash texnikasi asosan
4
ta davrga bo’linadi.Ular bir biridan ishlash 
prinsipi tezligi va boshqa qurilmalari bilan ajralib turadi.Ularga 
quyidagilar kiradi: 
1.
Mexanik mashinalargacha bo’lgan davr. 
2.
Mexanik mashinalar davri. 
3.
Elektromexanik davri. 
4.
Elektron hisoblash mashinalari davri. 
Asosan biz mexanik mashinalargacha bo’lgan davrga kelsak bu davrda 
insonlar hisoblashlashga ehtiyoj seza boshlaydi va ular dastlabki 
hisoblash vositasi sifatida barmoqlaridan foydalaniladilar.Shu sababli 
inson tabiiy hisoblash vositasi hisoblanadigan qo’l va oyoq 
barmoqlaridan foydalanib faqat sanash ishlarini bajarishgan.Keyinchalik 
insonlar hisoblash bilan bog’liq muommolarni hal etish uchun asta sekin 
turli tuman sun’iy hisoblash vositalarni ixtiro qila boshlaganlar.Shulardan 
birinchisi eramizdan 
6-5 
asr avval foydalanilgan cho’pxatdir.Cho’pxat bu 
birka – belgi qo’yib biron narsa hisobi olib boriladigan tayoqcha ya’ni 
taxtachadir. Keyingi e’tiborli hisoblash vositalari bo’lib Shotland 
matematigi