1-mustaqil ish mavzu

Modellashtirish bosqichlari

Iqtisodiy-matematik modellarni tuzish bir qancha bosqichlardan tashkil topadi. Ularni alohida ko‘rib chiqaylik:
Birinchi bosqich. Iqtisodiy jarayon har tomonlama nazariy sifat jihatdan tahlil qilinadi va uning parametrlari, ichki va tashqi informatsion aloqalar, ishlab chiqarish resurslari, rejalashtirish davri kabi ko‘rsatkichlar aniqlanadi.
Ikkinchi bosqich. Bu bosqichda izlanayotgan noma’lum o‘zgaruvchilar nima, qanday maqsadni ko‘zda tutadi, natija nimalarga olib keladi kabi savollar aniqlangan bo‘lishi kerak.
Uchinchi bosqich. Modellashtirilayotgan jarayonning iqtisodiy-matematik modeli tenglamalari va tengsizliklar tizimi shaklida ifodalanadi.
To‘rtinchi bosqich. Ko‘rilgan iqtisodiy-matematik modelning miqdor yechimini aniqlaydigan usul tanlanadi.
Beshinchi bosqich. Masalani yechish uchun kerak bo‘lgan barcha iqtisodiy ma’lumotlar to‘planadi.
Oltinchi bosqich. Olingan ma’lumotlar statistik tahlil qilinib, EHMda tanlangan usul orqali qo‘yilgan vazifa yechiladi.
Yettinchi bosqich. Olingan natija iqtisodiy tahlil qilinadi va optimal variant tanlanadi.
Yuqorida sanab o‘tilgan bosqichlar bir-biri bilan chambarchas bog‘liq va biri ikkinchisini to‘ldirib, yagona maqsadni amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Shuni eslatib o‘tish kerakki, masalani elektron hisoblash mashinalari orqali hal etish uchun standart dasturlar bo‘lishi kerak, agar unday dasturlar bo‘lmasa, ularni tuzishga to‘g‘ri keladi.
Har bir ishlab chiqarish jarayonining matematik modelini formula orqali ifodalash mumkin. Masalan, bir nechta tarmoqlarda (j=l,2,..n) korxonalar bor. (i=l,2,..m ). Ularning har biri 𝑋_𝑖𝑗 mahsulot chiqaradi. Mahsulotlarining birligidan olinadigan daromadni 𝐶_𝑖𝑗 bilan belgilaymiz. Undan keyin yalpi daromadni 1 1∑ 𝑋_𝑖𝑗𝐶_𝑖𝑗 С X, ni hisoblash mumkin.
Maqsad, shu daromadni, albatta, iloji boricha ko‘p olish kerak. Ya’ni ∑ ∑ 𝑋_𝑖𝑗𝐶_𝑖𝑗 → max, maksimumga intiladi.

Transport masalasida 3 xil ikkilamchi baholar mavjud.

1) U, -potentsiali ishlab chiqarish korxonalarini baholaydi.
2) 1/; -potentsiali iste'mol talabini baholaydi.
3) I/; -potentsiali xo'jalik aloqalarini baholaydi. Agar optimal yechimga
kirmagan aloqalar qo'llansa, umumiy harajatlar har bir mahsulot
birligining miqdoriga oshadi .
!1'i = U; + Vi - (;i -potentsiali ish lab chiqarish korxonasining quvvati bir
birlikka o'zgarsa, umumiy transport harajatlari qanchaga o'zgarishini
ko'rsatadi. {I; - manfiy bo'isa kamayadi, [J; - musbat bo'isa ko'payadi.
Ij -potentsiali talab hajmi bir birlikka o'zgarsa. umumiy harajat qanchaga o'zgarishini ko'rsatadi. Manfiy bo'lsa kamayadi musbat bo'isa
oshadi.
Ko'p bosqichli transport masalasi mahsulot ishlab chiqarish punktidan
iste'mol qiluvchi punktiga yetib borish jarayonida vositachi orqali yetib
boradi. BLI masalaning 2 xii ko'rinishi bo'lishi mumkin:
l)A~C
2)A~B~C
Bu erda A - ishlab chiqarish punktlar
B - vositachi yoki baza
C - iste'mol qiluvchi punktlar.
Birinchi turdagi masalada ishlab chiqarish punktlar bilan iste'mol
qiluvchi punktlar orasida to'g'ri aloqalar yo'q va mahsulot albatta
vositachi orqali yetkazib beriladi.
Ikkinchi turdagi masalada mahsulotning ayrim qismi bevosita ishlab
chiqarish punktidan iste'mol qiluvchi punktiga yetkazib berilishi mumkin,
ya'ni ishlab chiqaruvchilar bilan iste'molchilar orasida to'g'ri aloqalar
mavjud.