1-Mustaqil ishi. Tekshirdi: Muhiddinova Oqila Bajardi: Primov Burhoniddin tovar, mahsulot, xizmatlarga boʻlgan talab funksiyasini qurish misol

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi

Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti
MTH002- guruh talabasi
Primov Burhoniddinning
Ehtimollar va statistika fanidan
1-Mustaqil ishi.

Tekshirdi: Muhiddinova Oqila

Bajardi: Primov Burhoniddin
TOVAR, MAHSULOT, XIZMATLARGA BOʻLGAN TALAB FUNKSIYASINI QURISH

MISOL
Iqtisodiy darsliklarda talab funksiyasi haqida koʻp gapiriladi, lekin uni qanday olinganligi haqida gapirilmaydi. Shunday boʻlsada uni empirik maʼlumotlar boʻyicha baholash qiyin emas. Biznesni oltin qoidalaridan biri biror bir mahsulotga bo‘lgan talab bormi yo‘qligini bilish uchun buni iste’molchini o‘zidan so‘rash kerak. “Qandaydir tovar, mahsulot yoki xizmat turi uchun qancha mablagʻ bergan boʻlar ediz?” Aytaylik Powerbank quvvatlagichlarini haqida kichik so’rovnoma o’tkazilsin. Bunda mijozlar uchun quydagi narxlar taklif etilgan deylik: 10$, 15$, 20$, 30$, 50$.

Olingan soʻrovnoma maʼlumotlari boʻyicha talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi funksiyasini quramiz.

№ , i	Baho, pi	Ni	Talab, D(pi)	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	$10	15	27	135	0	-135	-270	-405
2	$15	3	12	120	60	0	-60	-120
3	$20	5	9	135	90	45	0	-45
4	$30	2	4	100	80	60	40	20
5	$50	2	2	90	80	70	60	50

Mijozning powerbankga nisbatan bogʻliqligi – bu 4-ustunni 2-ustunga bogʻliqligidir. Jadvalfagi bogʻliqlikni 5 ta nuqtasi boʻyicha talab egri chizigʻini eng kichik kvadratlar usulida yasaymiz.
Aytaylik bitta powerbank ishlab chiqarishdagi sarf-xarajat 10 ming soʻmni tashkil qilsin. Hozirgina talab funksiyasi topilgan bozorda ushbu powerbank qanday bahoda sotish lozim? Buning uchun har bir powerbankdan olingan daromadni talab qilingan quloqchinlar soni ga koʻpaytiramiz. Natijada har bir quloqchin uchun baho $25 qilib belgilanganda
_{Chiziqli regressiya tenglamasi} ni qurish uchun, noma’lum va parametrlar topish formulalari quyidagicha:
;
Juft chiziqli regressiyada determinatsiya koeffitsiyenti - juft chiziqli korryelyatsiya koeffitsiyenti kvadratiga teng.

Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsiyenti – y va x belgilar oʻrtasidagi chiziqli bogʻliqlik zichligi koʻrsatkichidir.

Bu yerda
- faktorning oʻrtacha kvadratik chetlanishi,
- natijaning oʻrtacha kvadratik chetlanishi,

Maksimal daromadga erishilishi va u $135 ni tashkil qilishini koʻramiz. Bunda 27 ta potensial isteʼmolchidan 15 tasi, yaʼni 55,5% kitob uchun pul toʻlash imkoniga ega boʻladi.

Turli xil sarf-xarajatlarda maksimal daromad optimal ishlab chiqarish, potensial isteʼmolchilar soni quyidagicha jadvalda keltirilgan.

Sarf-xarajatlar	5	10	15	20	25
Optimal ishlab chiqarish	9	9	2	2	2
Baho	$25	$25	$50	$50	$50

Xulosa qilib shuni taʼkidlash kerakki, ulgurji baho $15ga oshganda, chakana baho o’zgarishsiz qolishi ko’proq daromad berar ekan.
Jadvaldan koʻrinib turibdiki sarf-xarajatlarning oshib borishi bilan optimal ishlab chiqarish kerak boʻlgan quloqchinlar soni kamayapti va har bir powerbankning bahosi ortib borayapti. Sarf xarajatning $5ga oʻzgarishi, powerbankning bahosini oʻzgarishiga olib kelishi ham, olib kelmasligi ham mumkin. Talab funksiyasini mikrostrukturasi shunda namoyon boʻladiki – bahono unchalik katta boʻlmagan miqdorda oʻzgarishi, isteʼmolchilarning juda katta guruhlarini sotib olishdan voz kechishiga olib kelishi mumkin, bu esa foydaning kamayishiga olib keladi.
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchi uchun soliqlarning oshirilishi natijasida tovar narxining oshirilishi, ishlab chiqaruvchi hamma yukni isteʼmolchiga tashlaydi deyish notoʻgʻri fikr. Ishlab chiqaruvchi ham talabni kamayishi, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini kamayishi hisobiga zarar koʻradi. Iqtisodiyot nazariyasiga qonunlariga koʻra soliq oshirilishi oqibatlarini ishlab chiqaruvchi ham, isteʼmolchilar ham boʻlib olishadi.
Shunday qilib sarf-xarajatlar inflyatsiyasi iqtisodiyotga taʼsiri aynan mana shunday. Shuni taʻkidlash lozimki bozor tuzilmalari barcha isteʼmolchilarni qondirish imkoniyatiga ega emaslar, chunki bu foydali emas. 27ta ta soʻrov oʻtqazilgan isteʼmolchilardan faqat 15 tasi 55,5% gina minimal sarf-xarajatlar boʻlgandagina ushbu powerbank sotib olish imkoniyatiga ega boʻlar ekanlar. Agar jamiyat barcha fuqarolarni biror narsa bilan taʼminlashni xohlasa, u holda uni tekinga tarqatish lozim.