1. Mutloq miqdorlar, ularning turlari va o‘lchov birliklari Nisbiy miqdorlar to‘g‘risida tushuncha va ularning ifodalanishi

Kelgusi davr reja miqdori x 100
Runm = ------------------------------------------------;
Bazis davr haqiqiy miqdori

Misol: Korxona bu yil 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan. Kelasi yil mahsulot ishlab chiqarishni 12400 tonnaga etkazish rejalashtirilgan. Demak korxona mahsulot ishlab chiqarishni

12400 x 100
103 % (------------------) qilib rejalashtirmoqda, erishilgan
12000
natijaga nisbatan 3% oshirish rejalashtirilgan. Reja o‘sishi va reja bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdorlar ko‘pincha foizlarda aniqlanadi. CHunki bazis nisbiy miqdor (maxraj) 100 % deb qabul qilinadi va shunga nisbatan rejaning o‘sishi yoki rejaning bajarilishi hisoblanadi. SHartnoma (buyurtma) bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdorlar (SHbnm) o‘zaro kelishilgan shartnomalarning qay darajada bajarilganini bildiradi. Bu ko‘rsatkichni muayyan davrdagi haqiqiy bajarilgan miqdorni shartnomada (buyurtmada) ko‘rsatilgan miqdor bilan taqqoslab ko‘riladi. SHbnm ko‘pincha foizlarda aniqlanganligi uchun, uni quyidagicha hisoblanadi.
Haqiqiy bajarilgan miqdor x 100
SHbnm = ----------------------------------------------------------------
SHartnomada (buyurtmada) ko‘rsatilgan miqdor

Bu ko‘rsatkich ham xalq xo‘jaligi tarmoqlarida juda ko‘p qo‘llanadi. CHunki tarmoq korxonalari o‘zaro mahsulot yetkazib berish uchun har yili shartnoma tuzadilar. Yil davomida bu shartnomada ko‘rsatilgan shartlar qanday bajarilayotganligini nazorat qilib borish zarur. Qishloq xo‘jalik korxonalari davlatdan paxta va boshqa mahsulotlarni sotish bo‘yicha davlat buyurtmasini oladi. Bunda ham belgilangan davlat buyurtmasining haqiqiy bajarilishini ma’lum muddatlarga taqqoslab borish zarur.

Misol: Qishloq xo‘jaligi shirkati ushbu yilda davlatga 8500 paxta sotish bo‘yicha buyurtmaga kelishgan. Xo‘jalik shu yil 26 oktyabrga 8200 tonna paxta sotgan. Demak, buyurtmani
8200 x 100
96,5 % (---------------) bajargan.
8500
Ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zgarishining tendensiyasini bilish uchun ularni bir necha davr davomida kuzatish lozim. Bunday kuzatish dinamika nisbiy miqdor natijasida aniqlanadi.
Dinamika nisbiy miqdorda (Dnm) ko‘rsatkichning hisobot davridagi miqdori (mutloq yoki o‘rtacha) shu ko‘rsatkichning o‘tgan davrdagi miqdorlariga nisbati bilan topiladi.