1. Nazariy aerodinamika haqida ma’lumotlar Aerodinamika fani. Umumiy ma’lumotlar

1. Nazariy aerodinamika haqida ma’lumotlar
2. Aerodinamika fani. Umumiy ma’lumotlar
Suyuqlik va gazlar mehanikasi fani yoki gidroaerodinamika suyuqliklar harakati to’g’risidagi fandir. Bunda nafaqat suyuqliklar va boshqa tomchili narsalar balki gazlar (havo) ham tushuniladi.
Suyuqliklar mehanikasi qattiq jismlar mehanikasiga qaraganda ancha murakkabroq. Qattiq jism mehanikasi molekulalarni bir-biri bilan qattiq bo’lganligini o’rgansa, gidroaerodinamika molekulalarni juda yengil bog’lanish muhitini tadbiq qiladi. Bu yengil bog’liqlik molekularni barcha yo’nalish bo’ylab tartibsiz harakat qilishiga imkon beradi va bu harakat gidroaerodinamikani ko’plab savollari yechimini qiyinlashtiradi.
Materialni qay yo’sinda berilishiga va qaysi sohada qo’llanilishiga qarabgidroaerodinamika har xil nomlanadi- gidravlika, aerodinamika, gizodinamika shunday bo’lishiga qaramasdan suyuqlik va gazlarining tehnikaviy mehanikasi bo’lib qoladi
Gidravlika – suyuqliklarni harakati va tinch holatini o’rganuvchi fan.
Aerodinamika- havoni harakatlanish qonunlarini va o’rab olgan qattiq jismlar bilan o’zaro ta’sirini o’rganadi, bu fan aviatsiya tehnikasi rivojlanishi bilan paydo bo’ldi. Aerodinamikani asosini ventilyasiya sohasida havoning harakati va tinch turishi qonunlarini o’rganish va issiqlik, gaz ta’minoti va ventilyasiya bo’limlarida ko’plab savollarni yechimi yotadi.


Uzluksiz muhit to’g’risida bashorat.
Teoretik mehanikada mavhum moda nuqta tushunchasidan va moddiy nuqtalar qatori alohida moddiy nuqtalardan va uzluksiz nuqtalardan tashqil topgan, buyumlarni va fizik konstantalarni uzluksiz ta’minotini tashkil qiladi. Mutloq qattiq jismlar mavhum o’zgarmaydigan muhit misol bo’la oladi.
Mehanikani uzluksiz muhitni egiluvchan va asl holida qaytaruvchi materiallar birlashtiradi, shunga qarab gazsimon va suyuq jismlar mutloq qattiq jismlarga qaraganda qisiluvchanlik hususiyatga ega
Shunday qilib suyuqliklar va gazlar mehanikasida moddiy nuqtalar qatoriga uzluksiz muhitga aylanadi, bunda uzulishlar va bo’shliqlar bo’lmaydi. Uzluksiz muhit haqida chaqirganda va uning molekulyar tuzilishini mavhumlashda biz molekulyar harakatga e’tibor bermaymiz (aniqrog’i, faqat molekulyar harakatni o’rtacha harakatini olamiz, masalan bosim va harorat )
Faqat tashqi kuchlar tomonidan hosil qilinuvchi harakatni o’rganamiz. Shunday qilib gidroaerodinamikaviy holat mikroskopik harakterga ega. Shuning uchun muhitni eng kam miqdori ham molekulalar oraliqlariga nisbatan katta hisoblanar ekan. Matematik nuqtai nazardan muhitni uzluksiz suyuqliklar (gazlar) holatini harakterlovchi har qanday funksiya uzluksiz va differensiyalanadi.
Uzluksizlik to’g’risidagi bashorat shuni ko’rsatadiki, gidroaeromehanik tadqiqototlarda suyuqlik va gazlar holatini yetarlicha urganish mumkin ekan, vaholanki uning ulchamlari molekulalarga nisbatan bir necha marotaba katta.
Suyuqlik va gazlar harakati tartibsiz va tartibli bo’lishi mumkin. Tartibsiz harakatda zanglik, bosim, tezlik va boshqa mehanik harakterlar har nuqtada vaqtga qarabhar xil bo’lishi mumkin. Tartibli harakatda bu kattaliklar oqimni barcha nuktalarda vaqt o’tishi bilan o’zgarishsiz qoladi
Gidrodinamikada harakatni ikki turi mavjud: Laminar R_e<2000 (R_ekr=2300) va turbulent R_e>4000
Laminar oqim shunisi bilan harakterliki bunda alohida oqimlar bir-biri bilan aralashmaydi.Turbulent oqim aralashmali bo’lib, bunda alohidali oqimlar bir-biri bilan aralashadi. Turbulent oqimda zarrachalar o’zlarini molekulalar kabi tutadi va tartibsiz harakatlanadi, tezlik, bosim suyuqlikni yoki gazni har nuqtasida har xil bo’lib vaqt o’tishi bilan o’zgaradi.
Bu harakatlarni o’rganishni qiyinlashtiradi. Suyuqliklarda va gazlarda har xil kuchlar harakat qilishi mumkin. Ular suyuqlik yoki gazlar hajmiga ta’siriga qarabhajmiga ta’siriga qarabhajmli (og’irligi) va yuzali bo’lishi mumkin. Hajmiy kuchlar hajmdagi har bir zarralarga ta’sir qiladi. Bularga tortish va inersiya kuchlari kiradi.
Bosim beruvchi kuch muhitni har bir elementga ta’sir qiladi va hajmga va og’irlik kuchiga proporsional. Bosim beruvchi kuchiga avalambor og’irlik kuchi kiradi.

bu yerda g- erkin tushish tezlanishi
Bir jinsli muhitni hajmiy o’lchovi solishtirma hajm deyiladi

Muhitni yalpi harakterini o’rganishda inersiya kuchi katta ahamiyatga ega bo’lib u jismni og’irligini m-tezlanishiga w-ko’paytmasini teskari ishorasiga teng. zarrachalarga qo’shilgan yuza kuchlari berilgan hajmdagi yuzalarga qo’shilgan. Bunda bosim kuchi yuzaga nisbatan tik ishqalanish kuchi qiya yo’nalgan bo’ladi.

P-bosim kuchi
T - ishqalanish kuchi.

A erodinamikada harakatni tushinish uchun zarrachalarni harakat chegarasi deb zarrachalarni vaqt oralig’ida ketma-ket almashishiga aytiladi.Oqim tushunchasi quyidagicha aniqlanadi.Oqimda hayoliy kichik yopiq kontur ajratamiz. Bu konturni zarralar oqim
chizig’i o’tadi va yuzani hosil qiladi. Bu yuza bilan
Rasm-1, 1.1 Yopiq sikl va u
orqali o’tuvchi tomchilar
chegaralangan suyuqlik (gaz) oqim deb ataladi. Yuzani o’zi oqimni yonbosh yuzasi deyiladi.Oqim chizig’i bo’ylab harakterlanayotgan zarrachalarga perpendikulyar bo’lgan yuzaga oqimni kundalang yoki tiri yuzasi deyiladi. Kundalang kesim orqali birlik vaqtda oqib o’tgan suyuqlikga yoki gazga ularni sarfi deyiladi. Gaz yoki suyuqliklarni sarfi ular qaysi o’lchamda o’lchanayotganiga qarab: yukli sarf massali va hajmiy sarflar mavjud. Si sistemasida yukli sarf quyidagicha o’lchanadi n/c (n/coat) massali sarf kg/s (kg/soat), hajmiy sarf m³/s (m³/soat)