1. “Nazariy tilshunoslik masalalari” fani, uning predmeti, maqsad va vazifalari

43.Matematik tilshunoslik. Matematik metodlarni tilshunoslikka tatbiq etish. (Statistik tahlil metodi
Statistik tahlil metodining asosan har xil katta-kichiklikdagi matnlarda ayrim-ayrim lisoniy hodisalarning (tovush, harf, bo‘g‘in, so‘z, olinma va o‘zlashmalar, yangi va eskirayotgan so‘z va qo‘shimchalar, har xil qurilmalar) qo‘llanilish miqdorini aniqlash uchun qo‘llanilishi.
Bu usul tadqiqotchini qiziqtirgan hodisalarining matnda ishlatilish miqdorini sanash va mutanosiblik (proporsiya) asosida qo‘llanilish chastotasini aniqlashga xizmat qilishi. Uning natijalari til ta’limida lisoniy birliklarning berish tartibini va bosqichlarini belgilashda, lug‘at, qo‘llanma va mashina tarjimasi dasturlarini tuzishda foydali ekanligi.
Ushbu metodning fahmiy-nominalistik-materialistik metodologiyaga tayanishi.
O‘zbek tilshunosligidagi vakillari: I.Kissen, B.Bafoyev va S.Rizayevlar.
Xulosa: yuqorida tilshunoslikda, jumladan o‘zbek tilshunosligida ham keng qo‘llanilayotgan o‘nta tadqiq va tahlil metodlarining sanab o‘tilganligi, aslida, tadqiq usul va yo‘llarining bundan ham ko‘p bo‘lishi mumkinligi. Masalan, tilshunoslikda paydo bo‘lgan ikki yangi tahlil metodlari: kompyuter yordamida til ta’limi hamda kompyuter vositasida matnlarni tadqiq etish va tarjima qilish yo‘nalishlarini eslaylik.
42.Qiyosiy metod. Qiyosiy-tarixiy, chog‘ishtirma va tipologik metodlar. (M.Koshg‘ariy, A.Navoiy, Frans Bopp, Pasmusk Pask)
Қиёсий-тарихий методга асос солган асар: Франц Бопп. Санскрит тилида тусланиш тизимининг грек, лотин, форс ва герман тилларидаги тусланиш билан қиёсий таҳлили (Рамаяна ва Моҳобхоратнинг айрим парчаларининг аслиятдаги матнидан аниқ ва метрик таржималар ва Ведалардан баъзи қисмлар мисолида.1816).
Навбатдаги асар: Расмус Раск (1787–1832, даниялик) «Қадимги шимолий тил соҳасидаги тадқиқотлар ёки исланд тилининг келиб чиқиши» (1814–1818). Унда герман, литва, славян, лотин ва юнон тилларининг қардошлиги ўрганилган.
Аслида қиёсий-тарихий тилшуносликка XVIII-XIX асрда Европа тилшунослари эмас, балки XI асрда буюк турколог олим Маҳмуд Кошғарий асос солганлиги. Унинг туркий тиллар лексикаси, фонетикаси ва морфологиясини бир-бирига қиёслаб, улар орасидаги ўхшаш ва фарқли томонларини кўрсатганлиги. Тил фактлари асосида ўзбеклар, қозоқлар, қирғизлар, туркманлар, уйғурлар, татарлар ва бошқа халқларнинг, қадимги қабилаларнинг содда тилларидаги сўзлари қайси халқ ва қабила тилига оид эканлигини изоҳлаганлиги.
Масалан, луғатдаги сўзлар гуруҳи: -ҳамма туркий тилларда қўлланиладиган сўзлар: иш, эш, йўл, бош, бой; -бир неча туркий тилларда қўлланиладиган туркий сўзлар: бол (сувор ва қипчоқ тилида), керакламоқ-ўғирламоқ (яғмо тилида), гэжак-кокил (арғу тилида).
М.Кошғарийнинг XI асрдаги туркий қабила тиллари таснифи учун 6 фонетик ва 4 морфологик хусусиятни асос қилиб олганлиги. Худди шу каби тавофутларнинг фонетик ва стилистик жиҳатдан ҳам қиёсий ўрганилганлиги.