1. Neft tarkibini fizik va kimyoviy usullar bilan o‘rganish

9.2. Neft maxsulotlari guruh tarkibini aniqlash
Neft bir-biriga qaynash xarorati yaqin uglevodorodlar fraksiyalarining murakkab aralashmasidan tashkil topgan.
Benzin va kerosin fraksiyalarini gaz-suyuqlik xromatografyasi orqali aniqlash mumkin. Lekin xromatografik taxlil qancha tez bo‘lmasin, fraksiyalar tarkibini aniqlash va xisoblashga ko‘p vaqt ketadi. Texnika maksadlari uchun chukur taxlil qilish keragining yo‘q. Uglevodorodlarning sinflar bo‘yicha umumiy soni ma'lum bo‘lsa, etarli bo‘ladi.
Neft maxsulotlaridagi uglevodorodlarning guruxlariga qarab: benzin uchun guruh tartibi, tarkibi, moylar va neftning og‘ir qoldiqlari uchun struktura-guruh tarkibi taxlil usuli qo‘llaniladi. Bu usullarni quyidagicha turlarga bo‘lish mumkin. Kimyoviy, fizikavy-kimyoviy, aralash va fizik usullardir:
1. Kimyoviy usul (metod) – uglevodorodlarning ma'lum sinflari reagentlar bilan reaksiyaga kirishadi (arenlar va alkenlar bilan). Arenlar yoki alkenlar miqdori xosil bo‘lgan maxsulot xajmi yoki miqdori bilan aniqlanadi.
Misol: Nitrirlash va sulfirlash.
2. Fizik - kimyoviy usul, bu usulga ekstraksya, adsorbsya kiradi. Masalan: arenlarni SO₂ gaz bilan, dimetilsulfat va anilin bilan ekstraksiya qilish, shu uglevodorodlarni silikagelda adsorbsiyalash.
3. Aralash usulda barcha usullar birgalikda qo‘llaniladi.
4. Fizik usul, bu usulda asosan optik xususyati tekshiriladi.


9.3. Benzinlarning guruh tarkibini aniqlash
Benzin tarkibidagi arenlarni aniqlashda, aralash usul (bir nesha usullar birgalikda) qo‘llanilib, anilin nuqtasi topiladi.
Bu usul bir xil xajmda erigan benzin va anilinni, arenlarni ajratib olishga qadar va ajratib olgandan keyin kritik xaroratning o‘zgarishi bilan o‘lchanadi.
A= K (t₂ – t₁), %

A- arenlar, % mass.

K- xisoblash koeffitsienti shu maxsulotdagi arenlarni xarakterlaydigan, anilin nuqtaning 1⁰C ga kamayishida xosil qiladigan ko‘rsatkish.
t₁,t₂-boshlang‘ish va dearomatlangan maxsulot anilin nuqtasi.
Xisoblash koeffitsientining qiymati arenlar tuzilishiga va ularning maxsulotdagi miqdoriga bog‘liq. Shuning uchun benzinlar taxlil qilinganda ularni oldin qisqa fraksiyalarga ajratib olish kerak.
Masalan: benzol fraksiyasi (60-85⁰C), ksilol (122-155⁰C) va qoldiq fraksiya. Xar bir fraksiyalarda arenlar alohida aniqlanadi. xisoblash koeffitsienti qiymati bu fraksiyalarda quyidagicha o‘zgaradi:

6 - jadval