1. Oksidlar Asoslar Kislotalar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Oddiy moddalar

Xossalari. Kislotali oksidlar odatdagi sharoitda gazsimon (SO₂, NO₂, CO₂), qattiq holatda (P₂O₅, CrO₃, SiO₂, N₂O₅) uchraydi. Kislotali oksidlarni suv bilan o’zaro ta’siridan kislotalar hosil bo’ladi. Faqat kremniy(IY) oksidgina suv bilan o’zaro ta’sir etmaydi.

Ishqorlar ta’sir etganda kislotali oksidlarning tuzlari hosil bo’ladi:

Ma’lum sharoitda kislotali oksidlar tuzlar bilan ham ta’sirlashadi:

Amfoter oksidlar. Amfoter oksidlar (4-jadval) bir paytning o’zida ham kislota ham asos hosil qiladi. Bunday oksidlar ikki yoqlama xossaga ega. Amfoterlik xossalari ZnO, BeO, SnO, PbO, Al₂O₃, Cr₂O₃, SnO₂, PbO₂, GeO₂va MnO₂ da ham kuzatiladi(4-jadval).
4- jadval. Amfoter oksidlarning kislotalari va asoslari

Amfoter oksidlar	Asosi	Kislotasi*	Tuzdagi qoldiqning nomi
ZnO	Zn(OH)2	H2ZnO2	Zinkat
BeO	Be(OH)2	H2BeO2	Berillat
Al2O3	Al(OH)3	HAlO2 H3AlO3	m-alyuminat o-alyuminat
Cr2O3	Cr(OH)3	HCrO2 H3CrO3	m-xromit o-xromit
MnO2	Mn(OH)4	H2MnO3 H4MnO4	m-manganit o-manganit
SnO2	Sn(OH)4	H2SnO3 H4SnO4	m-stannat o-stannat
PbO2	Pb(OH)4	H2PbO3 H4PbO4	m-plumbat o-plumbat

*bunday kislotalar erkin holda mavjud emas.
Xossalari. Amfoter oksidlar suvda erimaydigan qattiq moddalardir.
Amfoter oksidlar ham kislotalar bilan va ham asoslar bilan o’zaro ta’sirlashadi va mos kislotalarining tuzlarini hosil qiladi:

Xrom(III) oksidi kislota va ishqor eritmalarida erimaydi. Lekin ishqorlarda yoki karbonatlar ishtirokida suyuqlantirilsa xromitlar hosil qiladi:

Betaraf oksidlar.Bunday oksidlar qatoriga indifferent, ya’ni tuz hosil qilmaydigan oksidlar kiradi. Ushbu oksidlar kislota ham asos ham hosil qilmaydi. Betaraf oksidlarga CO, NO,N₂O, SiOkabioksidlar kiradi.
Peroksidlar. Peroksidlar oq qattiq moddalardir. Bunday birikmalarni vodorod peroksidning H₂O₂tuzlari sifatida qaralishi mumkin.Peroksidlarga Na₂O₂, K₂O₂, BaO₂, ozonid birikmalar KO₃ kabi moddalarni olish mumkin.
Peroksidlar faol metallardan bo’lgan ishqoriy metallarning havoda yonishida hosil bo’ladi:

Aralash oksidlar. Bunday moddalar qatoriga oksidlarning aralashmasi yoki ularni tuzlar deb qarashga to’g’ri keladi. Masalan: Fe₃O₄, Pb₂O₃, Pb₃O₄, Mn₂O₃, Mn₃O₄, Co₃O₄. Bu oksidlar biror metallning tuzi ko’rinishida yozilsa Fe(FeO₂)₂, PbPbO₃, Pb₂PbO₄, Mn₂MnO₄ tuzlar sifatida yozilishi mumkin. Aralash oksidlar qatoriga shpinellar , ya’ni II va III valentli oksidlar aralashmasini ham kiritish mumkin. Masalan: FeO_*Al₂O₃, ZnO_*Al₂O₃, MgO_*Al₂O₃va boshqalar.


2.Asoslar
Asoslar metallar va gidroksil guruhidan tashkil topgan murakkab moddalardir. Ularning umumiy formulasi Me(OH)_n . Me metal atomi, n- metallning valentligi.
Elektrolit sifatida asoslarning dissosialanishida metall kationi va gidroksil anioni hosil bo’ladi.
Bunday moddalar eritmasida lakmus indikatori ko’k rangga, fenolftalein indikatori qizil - pushti rangga kiradi. Ishqorlar eritmalari to’qimalarni yemirish xossasiga ega. Agar asos ko’p kislotali bo’lsa dissotsialanish bosqichli boradi. Asoslarning kislotaliligi ulardagi gidroksid guruhlar soniga teng.


Suvda eriydigan asoslar ishqorlar deyilib, ularga NH₄OH, LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, Ca(OH)₂, Sr(OH)₂, Ba(OH)₂ kiradi. Dissotsialanish qobiliyatiga ko’ra asoslar kuchli va kuchsiz asoslarga bo’linadi. Suvdagi suyultirilgan eritmalarda to’la dissotsianadigan asoslarni kuchli asoslar deyiladi. Kuchli asoslarga barcha ishqorlar kiradi. Ishqor so’zi “o’yuvchi” ma’nosini beradi.
Suvda erimaydigan asoslar oz dissotsialanuvchi moddalar qatoriga kirib, odatda bunday asoslar bosqichli dissotsialanadi. Masalan: Cu(OH)₂, Mn(OH)₂, Fe(OH)₂, Cr(OH)₃, va boshqalar .
Nomlanishi. Asoslarni nomlash ularga asos yoki gidroksid so’zini qo’shish orqali amalga oshiriladi. NaOH natriy gidroksidi, natriy asosi, o’yuvchi natriy. Agar biror metallning bir necha gidroksidlari bo’lsa Cr(OH)₂ -xrom(II) gidroksidi, Cr(OH)₃- xrom(III) gidroksidi va hokazo.
Olinishi. Faol metallardan bo’lgan ishqoriy va ishqoriy-yer metallari suvda eritilsa ishqorlarga aylanib vodorodni ajratadi:

Metall oksidlarini suvda erishidan ham asoslar hosil boladi. Faqat I va II guruh metallarining oksidlarigina suvda oson eriydi (BeO va MgO dan tashqari).
Gidridlar, nitridlar, fosfidlar va sulfidlarning suv bilan ta’sirlashganida ham asoslar hosil bo’ladi:

Erimaydigan asoslar olish uchun metallarning tuzlariga ishqorlar ta’sir ettiriladi: