1. Olimpiada tashkil etish va uning bosqichlari Olimpiada savollari

Reja:
1.Olimpiada tashkil etish va uning bosqichlari
2.Olimpiada savollari
Informatika va axborot texnologiyalari fanlaridan olimpiadalar o’tkazish. Informatika va axborot texnologiyalari fanlaridan olimpiada masalalar yechish.
Informatika va axborot texnologiyalari fanlaridan olimpiadalar o’tkazish
Ma’lumki yrtimizda har yili fan olimpiadalari o‘tkaziladi. O‘quvchilar ichida DTS talablarini osonlik bilan o‘zlashtiradigan, informatikadan ko‘proq bilimga ega bo‘lishni istaydigan iqtidorli yoshlar doim topiladi. Yillar davomida iqtidorli bolalar bilan ishlash, ularni informatikadan olimpiadalarga tayyorlash tajribasi to‘planib, taraqiy etib kelmoqda. Muh imi o‘quvchilarni o‘qish va olimpiadaga tayyorlanish jarayoniga jiddiy qarashga o‘rgatish. Informatikadan o‘quvchilarni olimpiadaga tayyorlashni 6-sinfdan boshlash maqsadga muvofiq. Lekin tajriba shuni ko‘rsatadiki, ko‘pincha o‘quvchilar olimpiadaga 8-sinfdan qiziqa boshlaydi. Ulardan ham aqliy mehnatdan zavq oladigan, masalalarni uyechishni yoqtiradiganlari qoladi.Informatikadan fan olimpiadasi ikki turda: nazariy (test topshiriqlari) va amaliy (dastur tuzish) turlarda o‘tkaziladi.O‘quvchilarni informatikadan olimpiadaning amaliy turiga tayyorlanish Amaliy turda o‘quvchilar asosan paskal dasturlash tilida dastur tuzishi kerak. Dastur tuzishga o‘quvchilarni o‘rgatish shartli ravishda uch etapda amalga oshiriladi. Birinchi etap, eng qiyin hisoblanadi va tahminan bir yil davom etadi. Bu etapda elementar algoritmlar va “Turbopaskal” dasturlash tili o‘rgatiladi. Birinchi etap uch bosqichni o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqichda o‘quvchilarga masala sharti, uni yechish algoritmi va dastur matni beriladi. Ikkinchi bosqichda masala sharti va uni yechish algoritmi beriladi. Qolgan ishlarni o‘quvchining o‘zi bajarishi kerak. Uchinchi bosqichda faqat masala shrtlari beriladi. Asta sekin algoritmlar banki to‘planib boradi, olimpiada masalalarini yechish ko‘nikmasi hosil bo‘ladi.Ikkinchi etapda turli olimpiada va musobaqalarda qatnashiladi. Albatta bu etapda “diplom” haqida o‘ylashga hali erta. O‘quvchi uchun bu etapda olimpiada masalalarini yechish metodikasi tushunish va o‘zlashtirish, oz’ vaqtini to‘g‘ri taqsimlash, testlar tizimini to‘g‘ri tuzish (dastur ishini tekshirish uchun) muhimdir.Uchinchi etapda o‘quvchilar bilim doirasini kengaytiradi, murakkab algoritmlarni o‘rganadi, tahlil qiladi va murakkab masalalarni yechadi. Shuni aytish lozimki, uchchala etapni ha m muvaffaqiyatli o‘tish uchun chuqur matematik tayyorgarlik zarur bo‘ladi.Albatta o‘qituvchiga ham o‘quvchilarga og‘ir yuk tushadi. Odatda nazariy material ma’ruza shaklida beriladi. Unda informatika va matematika bo‘limlaridan bilimlar beriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda maruzada berilgan mavzular bo‘yicha konkret amaliy topshiriqlar aniqlanadi, masalalar yechiladi.Amaliy mashg‘ulotlarda o‘rganilgan mavzuga oid masalalarning yechish usullari tahlil qilinadi. Masalan, doskaga masalardan birining blok-sxemasi yoki dasturning e’tiborga molik fragmenti yozib qo‘yiladi. Amaliy mashg‘ulotlarning asosiy qismi dasturlarni tahlil qilishga ketadi. Bu o‘qituvchining o‘quvchi bilan individual ishlashga qaratilgan o‘ziga hos ijodiy jarayon.
Dastur tuzish va uni to‘g‘irlash (otladka) dasturlashning juda ko‘p nozik tomonlarini bilishni talab etadigan ijodiy jarayon.Har bir dasturni quyidagicha baholash mumkin:
• dasturning ishlashini barcha xususiy hollarni hisobga olgan testlar yordamida tekshirish;
• o‘quvchini dasturdagi hatoni topa olish qobiliyati;
• o‘quvchini algoritmdagi hatoni topa olish qobiliyati;
• dastur matniga alohida e’tibor qaratiladi: dasturda zarur izohlar bo‘lishi kerak
identifikatorlar mnemonik bo‘lishi, dastur matni strukturalangan bo‘lishi kerak;Yillar o‘tishi bilan avlodlar almashinuvining sxemasi ishlab chiqilgan bo‘lishi lozim. Olimpiadaga turli yoshdagi o‘quvchilar tayyorlanadi. Kattalari kichiklarga bilim va tajribasini qoldiradilar.Respublikamizda 1994 yilda “yosh informatilar” yozgi maktabi tashkil qilinib, hozirgacha ishlab kelmoqda. U yerda olimpiada viloyat bosqichining g‘oliblari ishtirok etib, ular kelgusi olimiadalarga tayyorlanadilar. Lekin hamma viloyatlardan ham “kerakli” o‘quvchilar yuborilmaydi. Yozgi maktabga qatnashgan 28 nafar o‘quvchidan (har bir viloyatdan ikkitadan o‘quvchi) 3-4 tasi o‘rtacha qiyinlikdagi masalalarni arng yechadi. Ularni qaytadan dastur tuzishni o‘rgatishga to‘g‘ri keladi. Bunday bo‘lmtuzishni o‘rgatishga to‘g‘ri keladi. Bunday bo‘lmasligi uchun bolalarni maktabda olimpiadaga tayyorlashga katta e’tibor qaratish lozim.
Olimpiadada muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun tayyorlanish jarayonida o‘quvchilar matematikaning algebra, sonlar nazariyasi, analitik geometriya, diskret matematika, algoritmlar nazariyasi bo‘limlarini puxta egallashi lozim.Bir necha yildan beri respublikamiz o‘quvchilari “Butunrossiya dasturchilar ochiq chempionati” da ishtirok etib kelmoqda. Unda o‘quvchilar jamoa bo‘lib ishlaydilar. Har bir jamoada 3 ta ishtirokchi. Olimpiadaning bunday turida har bir jamoa 5 soat ichida berilgan masalalardan iloji boricha ko‘prog‘ini yechishi kerak. Bunday olimpiadalarda o‘quvchilar jamoada ishlashni, vazifalarni o‘zaro taqsimlashni, maqsadga erishish uchun oxirgacha harakat qilishni o‘rganadilar.Informatikadan olimpiadaga tayyorlanish jarayoniga Internetdan foydalanishni ham unutmaslik kerak. Hozirgi kunda internet tarmog‘ida yakka va jamoa olimpiadalariga tayyorlash bo‘yicha bir qancha loyihalar mavjud. Ma’lumki yurtimizda har yili fan olimpiadalari o‘tkaziladi. O‘quvchilar ichida DTS talablarini osonlik bilan o‘zlashtiradigan, informatikadan ko‘proq bilimga ega bo‘lishni istaydigan iqtidorli yoshlar doim topiladi. Yillar davomida iqtidorli bolalar bilan ishlash, ularni informatikadan olimpiadalarga tayyorlash tajribasi to‘planib, taraqiy etib kelmoqda. Muhimi o‘quvchilarni o‘qish va olimpiadaga tayyorlanish jarayoniga jiddiy qarashga o‘rgatish. Informatikadan o‘quvchilarni olimpiadaga tayyorlashni 6-sinfdan boshlash maqsadga muvofiq. Lekin tajriba shuni ko‘rsatadiki, ko‘pincha o‘quvchilar olimpiadaga 8-sinfdan qiziqa boshlaydi. Ulardan ham aqliy mehnatdan zavq oladigan, masalalarni uyechishni yoqtiradiganlari qoladi. Informatikadan fan olimpiadasi ikki turda: nazariy (test topshiriqlari) va amaliy (dastur tuzish) turlarda o‘tkaziladi. O‘quvchilarni informatikadan olimpiadaning amaliy turiga tayyorlanish Amaliy turda o‘quvchilar asosan paskal dasturlash tilida dastur tuzishi kerak. Dastur tuzishga o‘quvchilarni o‘rgatish shartli ravishda uch etapda amalga oshiriladi. Birinchi etap, eng qiyin hisoblanadi va tahminan bir yil davom etadi. Bu etapda elementar algoritmlar va “Turbopaskal” dasturlash tili o‘rgatiladi. Birinchi etap uch bosqichni o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqichda o‘quvchilarga masala sharti, uni yechish algoritmi va dastur matni beriladi. Ikkinchi bosqichda masala sharti va uni yechish algoritmi beriladi. Qolgan ishlarni o‘quvchining o‘zi bajarishi kerak. Uchinchi bosqichda faqat masala shrtlari beriladi. Asta sekin algoritmlar banki to‘planib boradi, olimpiada masalalarini yechish ko‘nikmasi hosil bo‘ladi. Ikkinchi etapda turli olimpiada va musobaqalarda qatnashiladi. Albatta bu etapda “diplom” haqida o‘ylashga hali erta. O‘quvchi uchun bu etapda olimpiada masalalarini yechish metodikasi tushunish va o‘zlashtirish, oz’ vaqtini to‘g‘ri taqsimlash, testlar tizimini to‘g‘ri tuzish (dastur ishini tekshirish uchun) muhimdir. Uchinchi etapda o‘quvchilar bilim doirasini kengaytiradi, murakkab algoritmlarni o‘rganadi, tahlil qiladi va murakkab masalalarni yechadi. Shuni aytish lozimki, uchchala etapni ham muvaffaqiyatli o‘tish uchun chuqur matematik tayyorgarlik zarur bo‘ladi. Albatta o‘qituvchiga ham o‘quvchilarga og‘ir yuk tushadi. Odatda nazariy material ma’ruza shaklida beriladi. Unda informatika va matematika bo‘limlaridan bilimlar beriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda maruzada berilgan mavzular bo‘yicha konkret amaliy topshiriqlar aniqlanadi, masalalar yechiladi. Amaliy mashg‘ulotlarda o‘rganilgan mavzuga oid masalalarning yechish usullari tahlil qilinadi. Masalan, doskaga masalardan birining blok-sxemasi yoki dasturning e’tiborga molik fragmenti yozib qo‘yiladi. Amaliy mashg‘ulotlarning asosiy qismi dasturlarni tahlil qilishga ketadi. Bu o‘qituvchining o‘quvchi bilan individual ishlashga qaratilgan o‘ziga hos ijodiy jarayon. Dastur tuzish va uni to‘g‘irlash (otladka) dasturlashning juda ko‘p nozik tomonlarini bilishni talab etadigan ijodiy jarayon. Har bir dasturni quyidagicha baholash mumkin:
• dasturning ishlashini barcha xususiy hollarni hisobga olgan testlar yordamida tekshirish;
• o‘quvchini dasturdagi hatoni topa olish qobiliyati; • o‘quvchini algoritmdagi hatoni topa olish qobiliyati;
• dastur matniga alohida e’tibor qaratiladi: dasturda zarur izohlar bo‘lishi kerak, identifikatorlar mnemonik bo‘lishi, dastur matni strukturalangan bo‘lishi kerak; Yillar o‘tishi bilan avlodlar almashinuvining sxemasi ishlab chiqilgan bo‘lishi lozim. Olimpiadaga turli yoshdagi o‘quvchilar tayyorlanadi. Kattalari kichiklarga bilim va tajribasini qoldiradilar.
Respublikamizda 1994 yilda “yosh informatilar” yozgi maktabi tashkilqilinib, hozirgacha ishlab kelmoqda. U yerda olimpiada viloyat bosqichining g‘oliblari ishtirok etib, ular kelgusi olimiadalarga tayyorlanadilar. Lekin hamma viloyatlardan ham “kerakli” o‘quvchilar yuborilmaydi. Yozgi maktabga qatnashgan 28 nafar o‘quvchidan (har bir viloyatdan ikkitadan o‘quvchi) 3-4 tasi o‘rtacha qiyinlikdagi masalalarni arng yechadi. Ularni qaytadan dastur tuzishni o‘rgatishga to‘g‘ri keladi. Bunday bo‘lmasligi uchun bolalarni maktabda olimpiadaga tayyorlashga katta e’tibor qaratish lozim. Olimpiadada muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun tayyorlanish jarayonida o‘quvchilar matematikaning algebra, sonlar nazariyasi, analitik geometriya, diskret matematika, algoritmlar nazariyasi bo‘limlarini puxta egallashi lozim. Bir necha yildan beri respublikamiz o‘quvchilari “Butunrossiya dasturchilar ochiq chempionati” da ishtirok etib kelmoqda. Unda o‘quvchilar jamoa bo‘lib ishlaydilar. Har bir jamoada 3 ta ishtirokchi. Olimpiadaning bunday turida har bir jamoa 5 soat ichida berilgan masalalardan iloji boricha ko‘prog‘ini yechishi kerak. Bunday olimpiadalarda o‘quvchilar jamoada ishlashni, vazifalarni o‘zaro taqsimlashni, maqsadga erishish uchun oxirgacha harakat qilishni o‘rganadilar. Informatikadan olimpiadaga tayyorlanish jarayoniga Internetdan foydalanishni ham unutmaslik kerak. Hozirgi kunda internet tarmog‘ida yakka va jamoa olimpiadalariga tayyorlash bo‘yicha bir qancha loyihalar mavjud. Masalan, har o‘quv yilining sentyabirdan apreligacha davom etadigan Sankt Peterburg aniq mexanika va optika instituti loyixasi. Bu loyihani http://neerc.ifmo.ru/school saytidan topish mumkin. Quyida informatikadan olimpiadaning amaliy turiga tayyorlanish bo‘yicha tahminiy reja keltirilgan: Informatik musobaqa Yuqorida aytib o‘tilgan sinfdan tashqari ishlarda (10 mirmtlik, viktorina, ertalik va h.k.), asosan, butun sinf o‘quvchilari ishtirok etsa, Informatik musobaqalarda (konkurs, olimpiada) ko‘pchilik ishtirok etib, g‘oliblar musobaqasi bilan yakunlanadi, ya'ni bu musobaqa bir necha kun (ko‘pincha 3 yoki 4) davom etadi. 1-turda istagan hamma o‘quvchilar qatnashishi mumkin. Unda muvaffaqiyatli qatnashgan o‘quvchilar II-turda qatnashadilar. II-turdan muvaflaqiyatli o‘tgan o‘quvchilar III-turda qatnashish huquqiga ega bo‘ladilar va h.k. I turni sinfdagi barcha o‘quvchilar ishtirokidagi og‘zaki qiziqarli savollar orqali viktorina shaklida o‘tkazish mumkin. Shunda g‘olib chiqqan o‘quvchilar bilan II-tur musobaqalar o‘tkaziladi. Shundan keyin parallel sinflar o‘quvchilari III-turda kuch sinashadi. Natijada sinf yoki maktab bo‘yicha eng kuchli o‘quvchilar aniqlanadi.
Informatik ro‘znoma Informatik ro‘znomalar o‘quvchilarda katta qiziqish uyg‘otadi. Informatik ro‘znoma odatda Informatika to‘garagi organi hisoblanadi, shu sababli ro‘znoma to‘garak a'zolarining kuchi bilan o‘qituvchining bevosita rahbarligida tayyorlalanadi. O‘qituvchi, ro‘znomani tayyorlashda mumkin qadar o‘quvchilarning shaxsiy tashabbuskorligini oshirishga erishishi kerak. Devoriy ro‘znomalar quyidagi bo‘limlardan tashkil topishi mumkin:
• Informatika tarixidan bir shingil;
• Sinf o‘quvchiiarining Informatik hayoti;
• O‘quvchilarga o‘qish uchun tavsiya qilinadigan adabiyotlar;
• Masalalar (qiziqarli, maatiqiy, konkurs);
• Informatik o‘yinlar;
• Yumor;
• O‘tgan sonlardagi konkurs masalalarining yechimi va javobini
redkollegiyaga topshirgan o‘quvchilar haqida ma'lumot.
Ro‘znomada Informatika faniga hissa qo‘shgan buyuk allomalar haqida qisqa, lekin maroqli hikoyalar berilishi kerak. Biror alloma haqida hikoya qilinadigan bo‘Isa, uning rasmi va rasmning tagida bu olim haqidagi, uning ishlari to‘g‘risidagi ma’lumot yoki olimhayotidagi qiziq voqealar to‘g‘risidagi kichikroq hikoya beriladi. Olim aytgan fikrlarni yoki u haqidagi boshqa olimlar aytgan so‘zlarni foydali.
Ro‘zaomada beriladigan masalalarning shartlari qisqa, tez esda qoladigan bo‘lishi maqsadga muvofiqdir
1. Axborot texnologiyasi - bu a) Obyekt jarayon yoki hodisaning holati haqida sifat axboroti olish uchun ma'lumotlar yig'ish, qayta ishlash va uzatish vosita va uslublari jamlanmasidan foydalanadigan jarayon; b) yangi bilimlarni ishlab chiqish uchun texnologiyalar, uslublar, texnik vositalarni ishlab chiqish bilan bog'liq axborot sanoati; c) telekommunikatsiyalarning barcha turli, axborot sanoatini eng muhim tarkibiy qismi; d) kompyuter tarmoqlari va zamonaviy texnik aloqa vositalari negizida ma'lumotlarni masofadan uzatishdir;
2. "Informatsiya atamasi qanday so'zdan olmgan?
a) "inform" c) "informatika"
b) "information" d) "info"
3. Informatika so'zi dastlab qaysi davlatda vujudga kelgan?
a) Fransiya. c) Germaniya.
b) AQSH d) Yaponiya.
4 .Windows operatsion sistemasi nechanchi yilda ishlab chiqilgan?
a) 1985 yil c) 1992yil
b) 1989yil d) 1990yil
5. BIOSnima?
a) tezkor xotira; c) videoxotira;
b) yarim doimiy xotira; d) doimiy xotira.
6. Sistema blokidagi parallel portlar nima deb ataladi?
a) COM; c) USB; b) LPT; d) PS/2.
7 .Ma'lumotlar ombori qaysi dasurda yaratiladi?
a) Microsoft Excel b) Microsoft Word
c) Microsoft Access d) a va с javoblar to'g'ri
8.Mirosoft Power Point dasturi qanday ishlar uchun muljallangan?
a)Yo`qori darajadagi imkoniyatlarga ega bo’lgan hujjatlar tayyorlash muljallangan
b) Matematik amallarni va muhandislik xisob-kitoblarini bajarish uchun muljallangan
c) Turli ko’rinishdagi slayd va taqdimotlar yaratish uchun muljallangan
d) Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash uchun mo’ljallangan
9. Internetga qachon asos solingan?
a) 1957 yilda b) 1958 yilda c) 1960 yilda d) 1969 yilda
10. Server resurslaridan va xizmatidan fоydalanuvchi kоmpyuter qanday nоmlanadi?
a) Server b) Prоtоkоl c) Mijоz d) Shlyuz
11. Ikkilik sanоk sistemasida 10 ni 10 ga qo`shish nechaga teng?
a) 20 b) 100 c)110 d) 10
12. 5 lik sanоq sistemasida 3+4 nechaga teng?
a) 12 b)7 c) 13 d) 8
13. Internetni o’rgatuvchi o’zbek tilidagi Web sahifa qachоn paydо bo’lgan?
a) 1998 b) 2000 c) 1999 d) 2001
14. "O’zbekiston XXI asrga intilmoqda" iborasida necha bayt axborot bor?
a) 32 b) 29 c) 31 d)34
15. Diskka 1024 Kbayt axborot yozilgan, shu malumot necha Mbaytdan iborat?
a) 1024 b) 1048576 c) 1 d) 256
16.HTML dasturlash tilimi?
A) dasturlash tili emas; B) dasturlash tili; C) WWW dasturi;
17 HTML hujjat nima?
A) Web – grafikni tashkil qiladi; B) Web ning fayli;
C) matnli fayl bo’lib, Web – sahifani tashkil qiladi;
18.Matematik amallarni va muhandislik hisob-kitoblarini bajarish uchun mo`ljallangan dasturning nomi nima?-
19. Elektron pochta xizmatini ko`rsatuvchi dasturining nomi nima?-
20.Foydalanuvchi ishlayotgan dasturlarni saqlovchi xotira-
21.Qog’ozdagi ma’lumotni boshqa joyga uzatishda yordam beradigan qurilma?-
22.Internetga joylashtirilgan va elektron adreslarga ega bo’lgan elektron xujjatlar to’plami bu-
23. Fayllar majmui va ichki katalogda saqlanuvchi diskdagi maxsus joy-
24. Uzbekistоnda qachоndan bоshlab Internet Prоvayderlar xizmat ko’r¬sata bоshladi?-
25.Biror nomga ega bo’lgan va kompyuterning tashqi xotirasida joylashgan bir turdagi ma’lumotlar majmui bu-
II tur Test kaliti

1-a 2-b 3-a 4-d 5-d 6- 7-c 8-c 9-d 10-c

11-b 12-a 13-b 14-a 15-c 16-a 17-c 18-Microsoft Excel
19-Microsoft Outlook 20-Operativ xotira 21-Faks-modem 22-Sayt
23-Katalog 24-1997 yilda 25-fayl