1-osi modelining kanal sathi qanday vazifalarni bajaradi? Kanal darajasi

1-OSI modelining kanal sathi qanday vazifalarni bajaradi?

Kanal darajasi   eng murakkab vazifani bajaradi - jismoniy qatlam algoritmlaridan foydalangan holda kafolatlangan ma'lumotlar uzatilishini ta'minlaydi va olingan ma'lumotlarning to'g'riligini tekshiradi.

Ma'lumot uzatishni boshlashdan oldin, uzatish kanalining mavjudligi aniqlanadi. Ma'lumotlar bloklar shaklida uzatiladi ramkalar , yoki ramkalar . Har bir bunday freym blokning oxirida va boshida bitlar ketma-ketligi bilan ta'minlanadi va shuningdek, chexum bilan to'ldiriladi. Bunday blokni kanal darajasida olgandan so'ng, oluvchi blokning yaxlitligini tekshirishi va olingan chexlov summasini uning tarkibiga kiritilgan chexlar miqdori bilan taqqoslashi kerak. Agar ular bir-biriga mos kelsa, ma'lumotlar to'g'ri deb hisoblanadi, aks holda xato yoziladi va qayta yuborish talab qilinadi. Qanday bo'lmasin, jo'natuvchiga operatsiya natijasi bilan signal yuboriladi va bu har bir freymda sodir bo'ladi. Shunday qilib, ma'lumotlar havolasi sathining ikkinchi muhim vazifasi ma'lumotlarni tekshirish hisoblanadi.

Bog'lanish qatlami apparat vositalarida (masalan, kalitlardan foydalangan holda), shuningdek dasturlardan (masalan, tarmoq adapteri drayveridan) foydalanish mumkin.

2-Umumiy shinali topologiyaning tuzulishi, afzalliklari va kamchiliklarini tushuntiring

2. «Shina» topologiyasi 

«Shina»  topologiyasi  (ba'zi  hollarda  «umumiy  shina»  ham,  deb  ataladi)  o'z  tashkiliy  qismi  bilan 

tarmoq  kompyuter  qurilmalarining  bir  turda  bo'lishini  va  barcha  abonentlar  teng  huquqliligini  taqozo 

qiladi. Bunday ulanishda kompyuterlar axborotni faqat navbat bilan uzata oladi, chunki aloqa yo'li bitta. 

Aks  holda,  uzatilayotgan  axborot  ustma-ust  bo'lishi  natijasida  o'zgaradi  (konflikt,  kolliziya  holatlari). 

Shunday  qilib,  bu  turdagi  axborot  almashinuvi  yarim  dupleks  rejimida  amalga  oshiriladi  (hal  duplex), 

almashinuv  bir  vaqtning  o'zida  emas,  navbat  bilan  ikki  yo'nalishda  ham  amalga  oshiriladi.  «Shina» 

topologiyasida  markaziy  abonent  bo'lmagani  uchun  puxtaligi  bois  boshqa  topologiyaga  nisbatan 

yuqoridir.  Markaziy  kompyuter  ishdan  chiqqan  holatda  boshqarilayotgan  sistema  ham  o'z  vazifasini 

bajarishdan  to'xtaydi.  «Shina»  tarmog'iga  yangi  abonent  qo'shish  ancha  oddiydir  va  uni  tarmoq  ishlab 

turgan  vaqtda  ham  qo'shish  mumkin.  Boshqa  topologiyadagi  tarmoqlarga  nisbatan  «Shina»da  eng  kam 

uzunlikda  kabellar  ishlatiladi.  Shuni  hisobga  olish  kerakki,  har  bir  kompyuterga  (ikki  chetdagi 

kompyuterdan tashqari) ikkitadan kabel ulanadi, bu esa har doim ham qulay emas. 

Mumkin bo'lgan  konfliktlarni hal qilish har bir abonentning tarmoq qurilmasi zimmasiga tushadi. 

«Shina»  topologiyasida  tarmoq  adapterining  qurilmasi  boshqa  topologiyadagi  adapter  qurilmasiga 

nisbatan murakkabroqdir. Lekin «Shina» topologiyasida mahalliy tarmoqlarning (Ethernet, Arcnet) keng 

tarqalganligi  uchun  tarmoq  qurilmalarining  narxi  unchalik  qimmat  emas.  «Shina»  dagi  kompyu- 

terlarning  biri  ishdan  chiqsa,  tarmoqdagi  qolgan  kompyuterlar  bemalol  axborot  almashinuvini  davom 

ettirishi  mumkin.  Kabellarning  uzilishi  ham  qo'rqinchli  emasdek  tuyiladi,  chunki  biz  uzilish  bo'lganda, 

ikkita  ishga  layoqatli  alohida  shinaga  ega  bo'lamiz.  Lekin  elektr  signallarning  uzun  aloqa  yo'lidan 

tarqalish xususiyatidan kelib chiqqan holda «Shina» oxirlariga maxsus moslashtirilgan qurilmalar, ya'ni 

terminator ulanishi lozim (1.1-rasmda to'rtburchak shaklda ko'rsatilgan). 

Terminatorsiz ulanganda signal aloqa yo'lining oxiridan aks sado tarqaladi va surilish hosil bo'lishi 

natijasida tarmoqda aloqa amalga oshishi mumkin bo'lmay qoladi. Shunday qilib, kabel shikast- langanda 

yoki uzilish hosil bo'lganda, aloqa yo'lining moslashuvi buziladi va hattoki, o'zaro ulangan kompyuterlar 

o'rtasida  ham  axborot  almashinuvi  to'xtaydi.  «Shina»  kabelining  xohlagan  qismida  yuz  bergan  qisqa 

to'qnashuv  natijasida  butun  tarmoqning  ish  faoliyati  to'xtaydi.  «Shina»dagi  tarmoq  qurilmalaridan 

birontasi buzilgan taqdirda, uni ajratib qo'yish qiyin, chunki hamma adapterlar parallel ulanganligi sababli 

ularning qaysi biri ishdan chiqqanligini aniqlash oson emas. 

«Shina» topologiyali tarmoqning aloqa yo'lidan axborot signallari o'tish davomida so'nish yuzaga 

keladi  va  u  qayta  tiklanmaydi,  shuning  uchun  kabelning  umumiy  uzunligiga  chegara  qo'yiladi.  Bundan 

tashqari, abonent tarmoqdan turli amplitudali signal oladi, buning sababi axborot uzatayotgan kompyuter 

va  axborot  qabul  qilayotgan  kompyuterlar  orasidagi  masofaga  bog'liqdir.  Bunday  vaziyat  tarmoqning 

axborotni qabul qilish qurilmalariga qo'yiladigan qo'shimcha talablarni oshiradi. «Shina» topologiyasida 

tarmoq  uzunligini  oshirish  uchun  ko'pincha  bir  necha  segmentlar  ishlatiladi  (har  bir  segment  alohida 

shinani tashkil qiladi), bu segmentlar 

o'zaro  maxsus  signallarni  tiklovchi  qurilma—repiterlar  yoki  tak-  rorlovchi  qurilmalar  orqali 

ulanadi.  Lekin  bu  usulda  tarmoqning  uzunligini  cheksiz  oshirib  bo'lmaydi,  chunki  aloqa  yo'lida  signal 

tarqalish tezligining chegarasi mavjuddir. 

5

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochtani komp`yuterlarga yuboruvchi

qaydnoma.

SNMP (Simple Networc Management Protocol) – ma`muriy qaydnoma - tarmoq holati va

unga ulangan boshqa qurilmalarga ma`lumotlarni uzatadi.

Shunday qilib, servisning barcha turlari majmui TCP/IP – kuchli va samarali qaydnomalar

majmuini tashkil qiladi.

Tekshiruv savollari:

1. Internet nima? Uning kelib chiqish tarixi.

2. Internetning asosiy tarkibiy qismlari.

3. Internetning asosiy resurslariga nimalar kiradi?

4. Internet qaydnomalari. TCP/IP qaydnomasi haqida tushuncha.

5. TCP/IP qaydnomasining guruhlari va ularning vazifalari.

Ma`ruza-2

Mavzu: Kompyuter tarmoqlari haqida umumiy tushunchalar

1. Tarmokka ulangan komp`terlar ruyxati bilan tanishish.

2.”Kushni “ komp`yuter katik diskdagi fayl va papkalar bilan tanishish.

3. .”Kushni “ komp`yuter katik diskida papka yaratib , undan uz komp`yuterdagi papkaga

nusxa olish.

Komp`yuter tarmoklarini kupgina belgilar, xususan xududiy ta`minlanishi jixatidan tasniflash

mumkin. Bunga kura global, mintakaviy va lokal (maxalliy) tarmoklar farklanadi. Ґozirda

shunday dasturiy ta`minot tuzishning ikki xil asosiy tamoyili joriy etilgan. Birinchi

tamoyilda tarmokning dasturlashtirilgan ta`minoti kupgina foydalanuvchilarga xamma kirishi

mumkin bulgan bosh komp`yuter resurslarini takdim etishga muljallangan. U fayl-server deb

yuritiladi. Bosh komp`yuterning asosiy resursi fayllar bulgani uchun u shu nomni olgan. Bu

dasturli modullar yoki ma`lumotlarga ega fayllar bulishi mumkin. Fayl-server - bu serverning

eng umumiy turi. Shunisi kizikki, fayl-serverini disk xajmi odatdagi komp`yuterdagidan kup

bulishi kerak, chunki undan kupgina komp`yuterlarda foydalaniladi. Tarmokda bir kancha

fayl - serverlar bulishi mumkin. Tarmokdan foydalanuvchilarning birgalikda foydalanishiga

takdim etiladigan fayl-serverning boshka tur serverlarini sanab utish mumkin. Masalan: printer,

modem, faksimil aloka uchun kurilma. Fayl-server resurslarini boshkaruvchi va kupgina tarmok

foydalanuvchilari uchun ruxsat beruvchi dasturiy tarmok ta`minoti tarmokning operatsion tizimi

deb ataladi. Uning asosiy kismi fayl-serverda joylashadi; ishchi stantsiyada fakat resurs va fayl-

server orasidan murojaat kilinadigan dasturlar oraliіidagi interfeys rolini bajaruvchi uncha katta

bulmagan kobik joylashtiriladi. Ikkinchi tamoyil “klient-server” arxitektura deb

ataladi. Uning dasturiy ta`minoti resurslardan jamoa bulib foydalanishgagina muljallanib

kolmay, ularni kayta ishlash va foydalanuvchi talabiga kura resurslarni joylashtirishga

muljallangan. “Klient-server” arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bulinmadan iborat: Serverning

dasturli ta`minoti va foydalanuvchi - mijozning dasturiy ta`minoti. Bu tizimlar ishi kuyidagicha

tashkil kilinadi: mijoz-dasturlar foydalanuvchining komp`yuterida bajariladi va umumiy kirish

komp`yuterida ishlaydigan dastur - serverga surov junatiladi. Ma`lumotlarning asosiy kismini

kayta ishlash kuchli server tomonidan amalga oshiriladi, foydalanuvchi komp`yuteriga fakat

bajarilgan surov natijalari yuboriladi. Ma`lumotlar bazasi serverlari katta xajmdagi ma`lumotlar

(bir necha 10 gigobayt va undan kup) bilan ishlashga muljallangan va kup sonli foydalanuvchilar

yukori unumli ishlab chikarishni, ishonch va ximoyalanganlikni ta`minlaydi. Global tarmoklari ilovalarida klient-server arxitekturasi (ma`lum ma`noda) asosiy sanaladi. Katta matnli saxifalarni

saklash va kayta ishlashni ta`minlovchi mashxur Web-serverlari, FTD-serverlari, elektron pochta

serverlari va boshkalar ma`lum. Sanab utilgan xizmat turlarining mijoz dasturlari ushbu serverlar

tomonidan xizmatni kabul kilish olish va ulardan javob olish uchun surash imkonini beradi.

Taksimlanadigan resursga ega xar kanday komp`yuter tarmoіi server deb yuritilishi mumkin.

Chunki boshka komp`yuterlarda foydalanishga ruxsat bulgan bulinuvchi modemli komp`yuter

modem yoki kommunikatsiyali serverdir. Tarmok abonentlari - tarmokda axborotlarni

yuzaga keltiruvchi yoki iste`mol kiluvchi ob`ektlar.

Stantsiya - axborot uzatish va kabul kilish bilan boіlik vazifalarni bajaruvchi apparatura.

Abonent va stantsiya majmuini abonent tizimi deb atash kabul kilingan.

Shaxsiy komp`yuterlar fan va texnika, ishlab chikarishning turli tarmoklarida kullash amaliyoti

shuni kursatdiki, xisoblash texnikasini tatbik kilishda aloxida ShK emas, balki lokal xisoblash

tarmoklari kuprok samara beradi.

Ґar kanday kommunikatsiya tarmoіi albatta kuyidagi asosiy komponentlarni: uzatish

(peredatchik), xabar, uzatish vositasi, kabul kilish (priyomnik)ni uz ichiga oladi.

Ґar kanday komp`yuter tarmoіining asosiy vazifasi foydalanuvchiga axborot va xisoblash

resurslarini takdim etishdir. Shu nuktai nazardan lokal xisoblash tarmoіini serverlar va ishchi

stantsiyalar majmui deb karash mumkin.

Server - tarmokka ulangan va undan foydalanuvchilarga ma`lum xizmatlar kursatuvchi

komp`yuter.

Serverlar ma`lumotlarni saklashi, ma`lumotlar bazasini boshkarishi, masalalarni masofadan

kayta ishlashi, masalalarni bosib chikarishi va boshka bir kator vazifalarni bajarishi mumkin.

Ishchi stantsiya - tarmokka ulangan shaxsiy komp`yuter, foydalanuvchi shu orkali axborot

resurslariga kirib boradi.

Tarmokning ishchi stantsiyasi xam tarmok, xam lokal rejimida ishlaydi. U shaxsiy operatsion

tizim (MS-DOS, Windows va xokazo) bilan ta`minlangan amaliy vazifalarni xal etish uchun

foydalanuvchini barcha zarur vositalar bilan ta`minlaydi. Server turlaridan biri - fayl-serverga

(File Server) aloxida e`tibor berish kerak.

Fayl-server tarmokdan foydalanuvchilarning ma`lumotlarini saklaydi va ularning ushbu

ma`lumotlarga kirishini ta`minlaydi. Bu komp`yuter katta xajmdagi tezkor xotiraga, katta

xajmdagi kattik diskka ega.

U maxsus operatsion tizim boshkaruvi ostida ishlaydi. Fayl-server kuyidagi vazifalarni

bajaradi: ma`lumotlarni saklash, ma`lumotlarni arxivlash, ma`lumotlar uzgarishini sinxronlash,

ma`lumotlarni uzatish.

Kupgina vazifalarni bajarishda bitta fayl-serverdan foydalanish kamlik kiladi. Bu paytda

tarmokka bir kancha fayl-serverlar kushilishi mumkin.

5

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochtani komp`yuterlarga yuboruvchi

qaydnoma.

SNMP (Simple Networc Management Protocol) – ma`muriy qaydnoma - tarmoq holati va

unga ulangan boshqa qurilmalarga ma`lumotlarni uzatadi.

Shunday qilib, servisning barcha turlari majmui TCP/IP – kuchli va samarali qaydnomalar

majmuini tashkil qiladi.

Tekshiruv savollari:

1. Internet nima? Uning kelib chiqish tarixi.

2. Internetning asosiy tarkibiy qismlari.

3. Internetning asosiy resurslariga nimalar kiradi?

4. Internet qaydnomalari. TCP/IP qaydnomasi haqida tushuncha.

5. TCP/IP qaydnomasining guruhlari va ularning vazifalari.

Ma`ruza-2

Mavzu: Kompyuter tarmoqlari haqida umumiy tushunchalar

1. Tarmokka ulangan komp`terlar ruyxati bilan tanishish.

2.”Kushni “ komp`yuter katik diskdagi fayl va papkalar bilan tanishish.

3. .”Kushni “ komp`yuter katik diskida papka yaratib , undan uz komp`yuterdagi papkaga

nusxa olish.

Komp`yuter tarmoklarini kupgina belgilar, xususan xududiy ta`minlanishi jixatidan tasniflash

mumkin. Bunga kura global, mintakaviy va lokal (maxalliy) tarmoklar farklanadi. Ґozirda

shunday dasturiy ta`minot tuzishning ikki xil asosiy tamoyili joriy etilgan. Birinchi

tamoyilda tarmokning dasturlashtirilgan ta`minoti kupgina foydalanuvchilarga xamma kirishi

mumkin bulgan bosh komp`yuter resurslarini takdim etishga muljallangan. U fayl-server deb

yuritiladi. Bosh komp`yuterning asosiy resursi fayllar bulgani uchun u shu nomni olgan. Bu

dasturli modullar yoki ma`lumotlarga ega fayllar bulishi mumkin. Fayl-server - bu serverning

eng umumiy turi. Shunisi kizikki, fayl-serverini disk xajmi odatdagi komp`yuterdagidan kup

bulishi kerak, chunki undan kupgina komp`yuterlarda foydalaniladi. Tarmokda bir kancha

fayl - serverlar bulishi mumkin. Tarmokdan foydalanuvchilarning birgalikda foydalanishiga

takdim etiladigan fayl-serverning boshka tur serverlarini sanab utish mumkin. Masalan: printer,

modem, faksimil aloka uchun kurilma. Fayl-server resurslarini boshkaruvchi va kupgina tarmok

foydalanuvchilari uchun ruxsat beruvchi dasturiy tarmok ta`minoti tarmokning operatsion tizimi

deb ataladi. Uning asosiy kismi fayl-serverda joylashadi; ishchi stantsiyada fakat resurs va fayl-

server orasidan murojaat kilinadigan dasturlar oraliіidagi interfeys rolini bajaruvchi uncha katta

bulmagan kobik joylashtiriladi. Ikkinchi tamoyil “klient-server” arxitektura deb

ataladi. Uning dasturiy ta`minoti resurslardan jamoa bulib foydalanishgagina muljallanib

kolmay, ularni kayta ishlash va foydalanuvchi talabiga kura resurslarni joylashtirishga

muljallangan. “Klient-server” arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bulinmadan iborat: Serverning

dasturli ta`minoti va foydalanuvchi - mijozning dasturiy ta`minoti. Bu tizimlar ishi kuyidagicha

tashkil kilinadi: mijoz-dasturlar foydalanuvchining komp`yuterida bajariladi va umumiy kirish

komp`yuterida ishlaydigan dastur - serverga surov junatiladi. Ma`lumotlarning asosiy kismini

kayta ishlash kuchli server tomonidan amalga oshiriladi, foydalanuvchi komp`yuteriga fakat

bajarilgan surov natijalari yuboriladi. Ma`lumotlar bazasi serverlari katta xajmdagi ma`lumotlar

(bir necha 10 gigobayt va undan kup) bilan ishlashga muljallangan va kup sonli foydalanuvchilar

yukori unumli ishlab chikarishni, ishonch va ximoyalanganlikni ta`minlaydi. Global tarmoklari ilovalarida klient-server arxitekturasi (ma`lum ma`noda) asosiy sanaladi. Katta matnli saxifalarni

saklash va kayta ishlashni ta`minlovchi mashxur Web-serverlari, FTD-serverlari, elektron pochta

serverlari va boshkalar ma`lum. Sanab utilgan xizmat turlarining mijoz dasturlari ushbu serverlar

tomonidan xizmatni kabul kilish olish va ulardan javob olish uchun surash imkonini beradi.

Taksimlanadigan resursga ega xar kanday komp`yuter tarmoіi server deb yuritilishi mumkin.

Chunki boshka komp`yuterlarda foydalanishga ruxsat bulgan bulinuvchi modemli komp`yuter

modem yoki kommunikatsiyali serverdir. Tarmok abonentlari - tarmokda axborotlarni

yuzaga keltiruvchi yoki iste`mol kiluvchi ob`ektlar.

Stantsiya - axborot uzatish va kabul kilish bilan boіlik vazifalarni bajaruvchi apparatura.

Abonent va stantsiya majmuini abonent tizimi deb atash kabul kilingan.

Shaxsiy komp`yuterlar fan va texnika, ishlab chikarishning turli tarmoklarida kullash amaliyoti

shuni kursatdiki, xisoblash texnikasini tatbik kilishda aloxida ShK emas, balki lokal xisoblash

tarmoklari kuprok samara beradi.