1. Osiyo mamlakatlari jurnalistikasiga umumiy tavsif

2. Xitoy matbuoti
Xitoy gazetalarining tarixi. Xitoyda gazetalarning kashshoflari Pekin gazetasi kabi hukumat byulletenlari shaklida bo'lgan. G'arbda ma'lum bo'lgan gazetalar birinchi bo'lib 19-asrning boshlarida Xitoyda nashr etilgan. Ba'zilari xitoy tilidan ko'ra ingliz tilida edi va ko'plari xristian missionerlik faoliyati bilan ittifoqdosh edilar. Bao zhi (xitoycha: 報紙; pinyin: bào zhǐ) gazeta degan ma'noni anglatadi. Shu nuqtai nazardan, bao e'lon qilish, xabar berish yoki xabar berish degan ma'noni anglatadi; zhi shunchaki qog'oz degan ma'noni anglatadi. G'arbning ta'siri va bosmaxonani qabul qilishi natijasida tegishli gazeta Uzoq Sharqda nisbatan kechroq chiqarildi:
Sharqiy Osiyo matbuoti G'arbda nisbatan kechroq o'rganilgan. Buning sabablaridan biri shundaki, bu mamlakatlar G'arb ta'siriga ochilmaguncha Xitoy, Yaponiya va Koreyada gazetalar mavjud emas edi. Albatta, mahalliy Peking Gazetasi (Jingpao) kabi dunyoning eng qadimgi gazetasi deb da'vo qilinadigan mahalliy an'analarda ham gazeta qog'ozlarining kashshoflari bo'lgan. G'arbiy gazetalarda Jingbao haqidagi ko'plab kichik maqolalarni topamiz, odatda ikkinchi darajali yoki uchinchi darajali manbalardan; ular ushbu gazetaning cheklangan tiraji borligini va unda faqat farmon va farmonlar borligini hisobga olishmaydi - shuning uchun u gazetaning zamonaviy ta'rifiga to'g'ri kelmaydi. Ammo bu shubhasiz gazeta qog'ozining kashshofi edi.
O'tgan asr gazetalari, shu jumladan Xitoy Xalq Respublikasining bugungi gazetalari, chet eldagi Xitoy gazetalari va Shen Bao, Sin Ven Bao, Zi Lin Si Xu Bao, Ta Kung Pao kabi avvalgi gazetalar ham gazetalar tarixidagi boshqa ta'sirlardan foydalanadi. Xitoyda xususiy nashr qilingan yangiliklar varaqalariga birinchi murojaat 1582 yilda Pekinda, kech Min sulolasi davrida; 1815 yildan 1821 yilgacha nashr etilgan China Monthly Magazine (Xitoy oylik jurnali) Xitoy jurnalistikasining boshlanishini ko'rsatdi. U Robert Morrison tomonidan boshqarilgan va an'anaviy yog'och bloklari yordamida Malakada chop etilgan. Bu, birinchi navbatda, ba'zi bir yangiliklarni o'z ichiga olgan bo'lsa-da, xristian missionerlik organi edi.
Xitoyning birinchi gazetasi - ingliz tilidagi Kanton registri 1827 yilda tashkil etilgan. 1835 yilda yana bir ingliz tilidagi gazeta - Kanton Press tomonidan nashr etilgan. Xitoy tilida chiqadigan "Sharqiy g'arbiy" jurnali 1833 yildan 1838 yilgacha nashr etilgan. Ushbu jurnal "China Monthly" jurnaliga qaraganda ancha ko'p yangiliklar va sharhlarni o'z ichiga olgan. Britaniya Injil Jamiyati 1847 yilda Xitoyning birinchi quvvatlanadigan bosmaxona mashinasi bo'lgan silindrli printerni import qildi. 1860-yillarda Irlandiyaning Ramelton shahridan Uilyam Dill Gambl, Shanxaydagi Amerika Presbyterian Mission Press-da ishlagan, "Meihua turi" ni yaratish uchun xitoy tipografiyasi muammosiga elektrotip texnologiyasini qo'llagan. Ushbu inqilobiy yangilik 19-asrning qolgan qismida sanoat standarti bo'lib qoldi. Gamble texnikasi Yaponiyada ham qabul qilingan. 1850 yildan 1941 yilgacha Shanxayda ingliz tilida chop etilgan "North China Daily News" gazetasi nashr etildi. Bu 1864 yilgacha har hafta nashr etila boshlandi. Gazeta 1861 yildan boshlangan xitoy tilidagi "Shanxay Sinbao" nashrini nashr etdi. Xitoy tilidagi missionerlik jurnalistikasi 1853 yildan 1856 yilgacha Gonkongda nashr etilgan China Serial bilan qayta boshlandi. XIX asrning eng nufuzli Xitoy nashri bo'lgan Wanguo Gongbao (Times of Review) 1868-1907 yillarda nashr etilgan.
1949 yildan keyin, ayniqsa, o‘tgan asrning 80 yillariga kelib Xitoyda davriy nashrlar soni keskin ko‘paydi. Xususan, 1985 yilda XXRda ro‘yxatdan o‘tgan davriy nashrlar soni 4705 taga (1043 tasi markaziy va 3662 tasi mahalliy), yillik umumiy adadi 2560 mln. nusxa va o‘rtacha tiraji 239 520 ming nusxaga yetdi. Mamlakatda faoliyat yuritgan 26 jurnalning o‘rtacha adadi 1 mln. nusxadan iborat edi. Shulardan “Yangiliklar va faktlar", "Xalq kinosi", "Xunsi" ("Qizil bayroq"), "Chjungo sinnyan" ("Xitoy yoshlari"), "Radio", "Xitoy ayollari" kabilar mahalliy, "Kichik yoshdagi o‘quvchilar asarlari", "Asarlar to‘g‘risida yozishmalar", "Lyaonin sinnyan" ("Lyaonin yoshlari"), "Kommunist", "Hikoyachilar majlisi", "Yosh avlod", " Demokratiya va qonun", " Kichkintoylar uchun hikoyalar", "Rasmlarga qarab o‘qishni o‘rgan", "Shanxay kinostudiyasi” jurnali, "Maktab bolalari uchun matematika, fizika va ximiya", "Asarlar", "Qadimiy va yangi ertaklar", "Xitoy ertaklari", "Oila", "Oltin asr", "Kurashish san’ati" va boshqalar markaziy jurnallar hisoblanadi. Hech shubhasiz, bu sanalgan nashrlar ham umumxitoy ijtimoiy – madaniy hayotida o‘ziga xos o‘ringa ega.
“Szefan szyunbao” – Xitoy Kommunistik partiyasi Markaziy Komiteti Harbiy qo‘mitasining nashri. 4 sahifali, adadi bir mln. nusxadan ko‘proq. “Szinszi jibao” (“Iqtisodiy gazeta”) dastlab, “Xitoycha moliya va savdo” deb nomlangan (1983 yilning yanvarigacha). Haftasiga 6 marta chop etiladigan ushbu gazeta 4 sahifadan iborat. Pekin, Shanxay, Kunmin shahrlarida 1 mln. nusxada bosiladi. “Chayna deli” gazetasi ingliz tilida chop etilib, asosan Xitoyning siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy hayoti bilan bog‘liq yangiliklar xususida hikoya qiladi. 大陆桥。 2004 年。第10版。60 页 arqatadi va to‘rt sahifadan iborat.