1. Otlarning son kategoriyalari (Birlik va ko’plikda)
Download 26.82 Kb.
|
Abdunazarova ona tili
1.Otlarning son kategoriyalari (Birlik va ko’plikda) 1.Majlis Ziyo shohichining uyida Otabekning mehmondorchilig’I uchun yig’ilgan ,yuqorida ismlari o’tkan zotlardan Homid ,Rahmat ham Hasanali bor edilar.(O’tkan kunlar A.Qodiriy11-bet) 2.Ziyo shohidchi bilan o’g’li Rahmatning har zamon mehmonlarni dasturxonga qistashlari boshqalarning ishtahalarini ochishga sabab bo’lsa ham ,ammo bizning Otabekka sira asasr qilmas,xayollanib o’ltirar edi.(O’tkan kunlar A.Qodiriy 1-bet) 3.Ziyofat samimiyat bilan chaqirilg’andan dasturxon qadrlik mehmonga maxsus turlangan edi. 4.O’ris shaharlariga borib savdo qilg’uvchilar turkistonda juda oz edi,chet ellarni ko’rgan Otabek majliska tasdiqlandi. (O’tkan kunlar 14-bet A.Qodiriy) 5.Majlis Otabekning shamay taassurotlarini maroq bilan eshitkan , shu kungacha hech kimdan eshitilmagan uning fikrlariga ajablangan edi.(O’tkan kunlar A.Qodiriy 15-bet) 2.Otlarning nokategorial shakllari. 1.Shokirbekning kecha ertalab chiqg’anidan beri daraksiz ketishiga tashvishlanib o’lturgan usta Ali muni yo’lakda ko’rishi bilanoq so’radi. (214-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy). 2.Kech Komilbekning Mirzakarim akaning qizi bilan nikohlari bo’lmoqchi ekan . (217-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy). 3.Qutidordek qo’ymijoz biro damning bunday zo’r ishga aralashqanlig’iga aql ham bovar qilmas edi. ( 94-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 4.Qushbegi javob berish o’rniga maktubni olib ko’rpacha ostig’a yashirdi va Kumushbibini tanbihladi .(94-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 5.Marg’ilon o’rdasida ko’rganimizdek bir dahliz , ammo bu o’zining naqshlari, gullari, anvo’I sirlari , oliyliq va ko’rkamligi bialn Marg’lonnikini ko’lagada qoldirarliq edi ersa - dan , eskirganligi uning ortiqlig’ig’a xalal bermakda edilar . (108-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 3.Otlarning aloqa-munosabat kategoriyalari 1.Bu yerda so’zimni eshitguvchi birov bo’lmadi,bo’lsalar ham :’’Sening orzuyingni shuxonlar eshitmadimi, shu beklar ijro qiladimi?” deb ma;yus qildilar.(O’tkan kunlar 15-bet). 2. Mening uning xon qizini olish maqsadi borlig’ini bilmayman , -dedi kulimsirab,-biroqul xon qizini olsa arzimaydigan yigit emas…..(o’tkan kunlar 17-bet). 3.Ammo Otabek to’g’risidag’I tashvishi boyag’idan o’n qaytaga orqan edi(O’tkan kunlar 20-bet ). 3. Ko’ylakchang egniga choponini yopinib o’rnidan turdi, hujradan chiqib otabek darichasi oldig’a yana kelib o’ltirdi.(O’tkan kunlar 20-bet ). 4. Endi uning butun borlig’I quloq bo’lib aylangan o’zini unutib barcha diqqati hujra ichiga og’gan edi. (O’tkan kunlar 20-bet ). 5. O’rni ustiga choponini yopti-da , ko’rpasi ichiga kirib o’lturdi va “chindan oshiqmi?”degan savolni ko’nglidan kechirdi . (O’tkan kunlar 20-bet ). 4.Otlarning kelishik kategoriyasi. 1.Ammo ertaga bekning o’zini sinab ko’rmakchi bo’lib ko’zi uyquga ketti . (O’tkan kunlar A.Qodiriy 21-bet ). 2. Bu gapsan keyin hasanalining ko’zi bekka tikilgan edi , agar tundagi uyqusirash Hasanalining o’ylag’an ehtimoliga to’g’ri kelsa , o’zining halegi so’zi Otabekka o’zgarish berishida shubha qilmas edi.( O’tkan kunlar A.Qodiriy 21-bet). 3. Hasanalining sinashi nihoyasiga yetgandek bo’ldi, hatto yuqoridag’I javobni eshutkan vqtida nima uchundir o’zini kulgudan arang to’xtatib qolg’an edi . ( O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 4.Ayniqsa sizning meng’a saqlag’an ishonchingiz tugalgan o’xshab o’zimdan qandog’ kamchilik o’tkaniga hayratdaman.(O’tkan kunlar A.Qodiriy 22-bet ). 5. Otabek o’ziga qattig’ tikilib turg’an hasanalidan yuzini chetka buzishka majbur bo’ldi . ( O’tkan kunlar A.Qodiriy 23-bet ). 5.Otlarning egalik kategoriyasi. 1.Otabek to’satdan o’zgarib , boyag’I asabiylik holatini yo’qotti, shumdog’ bo’lsa ham o’zini yig’ib kulgan bo’ldi.(O’tkan kunlar 23-bet ). 2.Poyafzal bozori va uning burchagidagi havli…. (7-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 3. Qoqilib-suqilib yo’lak zindonidan qutiling’ach bir ulug’ ariq yoqasig’a,o’rdadek havliga chiqilur va rohat tin olinur.(O’tkan kunlar 24-bet ). 4. Havlining janub tarafi do’konlar orqasi , ammo katta tup gilos yog’ochlari qulab yotardilar. ( O’tkan kunlar 24-bet ). 5.Endi biz tashqari hovlini qo’yib mehmonxonaning yonidan ichkariga kiramiz .(O’tkan kunlar 25-bet ). 6.Otlarning yasalishi 1.Bu xabarlar xalq tomonidan juda oddiy, ortiqcha sovuqqonlik bilan qarshi olindi.(O’tkan kunlar 30-bet . A. Qodiriy). 2.Xayriddinning rahmdilligi , ammo tushunchasining kengligi,iymoni basalomat ekanligi (Tushda kechgan umrlar 6-bet . O’. Hoshimov ). 3.Soatning onasi eri qatl etilgandan keyin birdan namozxon bo’lib qolib , joynamoz ustida o’g’liga insof so’raydi.( Tushda kechgan umrlar 8-bet . O’.Hoshimov ). 4. “Oshqozoningizda kasal yo’q xola, xola , - dedi nihoyat.(Tushda kechgan umrlar 20-bet O’. Hoshimov ). 5.Qurbonoy xola bir qo’lida paqir , qo’ltig’ida supurgi bilan uyni aylanib o’tayotganida “do’m chekkasidagi baqaterak tagida sharpa ko’ringandek bo’ldi . ( Tushda kechgan umrlar 21-bet . O’. Hoshimov ). 7. Otlarning tuzilish jihatdan turlari 1. To’ybeka nari-beri oshini yeb tashqarig’a chiqib ketdi.(O’tkan kunlar 29-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy). 2. Hasanali Ziyo shohichining uyig’a kelib kirdi-da, mehmonxona darichasiga qaradi . ( O’tkan kunlar 35-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy). 3. Saroy qop-qorong’i,tinch uyquda,ammo bu tinchlikni saroy otxonasidagi otlarning kart-kurt xashak chaynashlari va atrofdagi xo’rozlarning qichqirishlarig’ina buzar edilar.(19-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 4.Suv bir do’konning ostidan chiqib , bu havlida uch-to’rt quloch chamasi ochiq havoda oqar va ko’prik – tom ostig’a ketar edi.(27-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 5.O’rtada tag’in so’zsizlik, o’ngg’aysizlik boshlandi. (39-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 8.Sifat so’z turkumi 1.Og’ir tabiatlik , ulig’ gavdalik , ko’rkam va oq yuzliq , kelishkan , qora ko’zlik , muttanosib qora qoshliq va endigina murti sabz urgan yigit . ( O’tkan kunlar 4-bet . A. Qodiriy ). 2. Bu ikki kishining bittasi gavdaga kichik , yuzga to’la ozroqqina soqol – murtlik , 25 yoshlar chamalig’ bir yigit bo’lib , Marg’ilon boylaridan Ziyo shihodchi deganning Rahmat otlig’ o’g’lidir.(O’tkan kunlar 4-bet , A, Qodiriy ). 4.Bu chol Hasanali otlig’ bo’lib , 60 yoshlar chamasida, cho’ziq yuzliq, do’nggiroq peshonalik, sariqqa moyil , to’garak qora ko’zlik, oppoq uzun soqllik edi. (O’tkan kunlar 5-bet . A. Qodiriy ). 5.Birmuncha vaqt so’zsiz edilar. (O’tkan kunlar 35-bet.A.Qodiriy ). 9.Sifatlarning daraja kategoriyalari. 1.Aytkaningizdek masalani bu tarafi ham nozik , - dedi,-ammo qutidorning Otabekka qarashini yaxshi bilsam ham o’rtada yirog’liq masalasi bor….(O’tkan kunlar 37-bet . A.Qodiriy ).
10.Sifatlarning yasalishi 1.”Tuzuk –tuzuk, kuyavlikka arzigundek , chaki chakkiga tushmabdi, olma-yu anor” deyishdilar. (54-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 2.Ammo shunisi ham borki, shu keying vaqtlarda Azizbek Qo’qonning yorlig’ va farmonlarini iltifotsiz qoldira boshladi. (13-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 3.Ziyofat samimiyat bilan chaqirilg’anliqdan dasturxon qadrli mehmonga maxsus turlangan edi. (13-bet O’tkan kunlar A.Qodiry ). 4.Shamayda ekanman, qanotim bo’lsa o’rusning hukumat qonunlarini birma – bir ars qilsam xon ham arzimni tinglasa-da , barcha elga yorlig’ yozib o’rusning idora tartibini dasturulamal etishka buyursa, men ham bir yoy ichida o’z elimni o’risniki bilan bir qatorda ko’rsam … (14-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 5.Ba’zi xotin uradirgan va xotin ustiga xotin olib, xotinlarig’a zulum qiladirg’an hayvonsifat kishilardan bo’lib ketishi menimcha ehtimoldan juda uzoqdir,inim mulla Xomid….(17-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 11.Sifatlarning tuzilish turlari 1.Kumushning yaqinlarig’a emas, balki fojiadan xabardor bo’lg’an shaharning katta-kichigi Zaynabga beriladigan jazoni erta-kech kutmakda edilar . ( O’tkan kunlar 365-bet A.Qodiriy ). 2.Qiziq, u avvalo urinadiki, qani aqalli bir quchoq surilsa. (O’tkan kunlar 51-bet . O’.Hoshimov ). 3. Tuzuk –tuzuk , kiyavlikka arziguvlik, chakki-chakkiga tushmabdi ,olma-yu anor.(O’tkan kunlar 54-bet A.Qodiriy ). 4.Qo’rboshi kelguvchining salomiga e’tiborsizg’ina javoblang’an bo’ldi-da , ruhsiz bir tovush bilan dedi.(60-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 5.Rayimbek dodxohning yonidagi bizga tanish olabayroq to’nlik kishi Hasanalini ko’rishi bilanoq :(81-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 12.Son so’z turkumi 1. Bu uyda o’ttiz – qirq chamaliq qizlar majlisi, gullar majlisi . (O’tkan kunlar 49-bet A.Qodiriy). 2.Unashilg’an kunga bugun yettinchi kun, - dedi Oftob oyim ,- Shundan beri Kumushingiz kun ham yig’laydi, tun ham . (O’tkan kunlar 48-bet . A.Qodiriy ). 3.Ikki soatlik qiziq bazimdan so’ng qizlar charchadilar-da o’yinni to’xtatdilar.(O’tkan kunlar 52-bet A,Qodiriy ). 4.Ikki yoshg’a muhabbatlik umr so’rab fotiha o’qilgandan so’ng Otabek ichkariga uzatildi . ( O’tkan kunlar 55-bet A.Qodiriy ). 5.Hukumat xizmatida turg’aningdan keyin yuz yoqning mulohazasini qilar ekansan… ( O’tkan kunlar 86-bet A.Qodiriy). 13.Son ma’nosi va gramatik belgilari 1.1264-hijriy , dalv oyining o’n yettinchisi qishqi kunlarning biri , quyosh botqan tevarakdan shom azoni eshitiladir..(4-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 2. Darvoza sharqi janubiga qaratib qurilgan bu dongdor saroyg’a Toshkent, Samarqand, Buxoro savdogarlari joylashg’anlar, saroydagi bir-ikki hujrani isloh qilish bilan boshqalari musofirlar bilan to’la. (4-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 3. Saroy darvozasidan ikki kishi kelib kirgach, ulardan biravi darvoza yonidag’i kimdabdir so’radi: (4-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 4. Hasanali o’ttiz yoshliq vaqtida sotib olg’an bir cho’riga uylantirilg’an bo’lsa ham, ammo o’g’il-qizlari bo’lmag’an, bo’lsalar ham yoshliqda o’lib ketkanlar. (6-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 5.-Yigirma to’rt yoshg’a kirdimmi, ota? - dedi bek. (7-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 14.Sonning sintaktik vazifalari va ma’no jihatidan turlari . 1. O’ttiz qadam bosmay tag’in ikki o’likka uchradilar. (278-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 2. Kumushbibi endi o’n yettini qo’yib o’n sakkizga qadam bosqanliqdan bo’yi ham onasig’a yetayozg’an, ammo jussasi onasig’a ko’ra to’laroq edi. (27-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 3. Mirzakarim ismli qirq besh-elli yoshlar chamasida qora qosh, qora ko’z, yaxshig’ina kiying’an bir kishi bo’lib, Akram hoji elli besh yoshlar orasidag’I bir keksa edi. (11-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 4. Ammo haqiqatda oradan o’n besh-yigirma yil o’tib, siz ham katta yigit bo’lg’ansiz, umr-otilg’an o’q emish. (11-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy) 5. Anavi kun Marajabbek bilan hisoblashib ko’rsak, Qo’qonning o’zidan ikki yilning ichida yetmish sakkiz bek o’ldiribdilar. (266-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ) 15.Olmosh so’z turkumi 1.Bu bizning kishimiz taqsir , Marg;ilondan keladir.(81-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 2.Menga ruxsatmi ,bek ?(82-bet O’tkan kunlar A. Qodiriy ). 3.Nega vaqtsiz kelding, Otabek sog’mi ? –deb so’radi . (82-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 4.Uning qandey kishi bo’lg’anini Toshkentning yetti yosharidan yetmish yosharig’acha bilganlikdan guzar va mahallalardan unga duch kelgan kishilar joylaridan turib salom berarlar. ( 83-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). 5.Nima va qaysi to’g’rilarda so’zlashdilar , Otabek qipchoqlarg’a qarshi so’zlamadimi ? (83-bet O’tkan kunlar A.Qodiriy ). Download 26.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling